- Katılım
- 22 Şubat 2011
- Mesajlar
- 9,111
- Tepkime puanı
- 81
1) “ki” baglacinin ve “-ki” ekinin yazimi:
Türkçede üç çesit “ki” vardir:Baglaç olan“ki”,sifat yapan “–ki” ve zamir olan(ilgi zamiri) “–ki” dir.Baglaç olan “ki” daima ayri yazilir.Sifat yapan “–ki” ve zamir olan “-ki” eklendigi sözcüge bitisik yazilir.
Dilimizdeki bu üç farkli “-ki”yi birbiriyle karistirmamak için su pratik yöntemleri uygulayin.
*Cümle içerisinde –ki’den sonra –ler çokluk ekini getirebiliyorsaniz o –ki zamir olan –ki’dir.
Ayrica zamir olan –ki’nin bir ismin yerini tuttugunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldigini de unutmayin.
—Arabam bozuldu , seninki(ler)ni kullanabilir miyim?
—Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmus.
Görüldügü gibi cümle içerisinde –ki zamirinden sonra –ler ekini getirdigimizde cümlenin yapisinda herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor.Öyleyse bu –ki’ler ilgi zamiridir.
*Sifat yapan –ki de sifat tamlamasi kurar. Sifat yapan –ki her zaman bitisik yazilir.Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diger –ki’lerden ayirt ederiz.
—Sokaktaki çocuklara sahip çikmamiz gerekiyor.(Hangi çocuklar?)
—Siniftaki ögrenciler disari çiksin.(Hangi ögrenciler?)
Görüldügü gibi sifat yapan –ki’yi alan sözcügün hemen önündeki isme hangi sorusunu yöneltebiliyoruz.Öyleyse bu –ki sifat yapan –ki’dir ve eklendigi sifata daima bitisik yazilir.
*Baglaç olan “ki” ise daima ayri yazilir.Diger “ki” ekleriyle karistirmamak için cümleden çikartiriz, cümlenin yapisinda ciddi bir bozukluk olmuyorsa o “ki” baglaç olan “ki”dir. Ayrica baglaç olan ki’nin daha vurgulu söylendigini de göz önünde bulundurmak gerekir.
*Duydum ki unutmussun gözlerimin rengini. (Duydum unutmussun gözlerimin rengini)
*Sen ki dünyalara degersin. (Sen dünyalara degersin.)
*Simdi anliyorum ki o yaptiklarim bir hataydi. (Simdi anliyorum o yaptiklarim bir hataydi)
Görüldügü gibi baglaç olan –ki cümleden çikartildiginda cümlenin anlaminda bir daralma olsa da yapisinda ciddi bir bozukluk olmuyor, öyleyse bu –ki’ler baglaçtir ve daima ayri yazilir.
NOT:
Mademki,halbuki,oysaki,çünkü,sanki… sözcüklerindeki ‘ki’ ler baglaç olmasina ragmen kaliplastigi için bitisik yazilir.
2) “de” baglacinin ve “de” bulunma durum ekinin yazimi:
“de” “da” baglaci da tipki “ki” baglaci gibi ayri bir sözcük oldugu için daima ayri yazilir.Bulunma durum eki olan “-de,-da, -de,-ta” ise eklendigi sözcüge bitisik yazilir. “de,da” baglaciyla “-de,-da,-te,-ta” ekleri birbiriyle karistirilmamalidir.Pratik olarak birbirinden su sekilde ayirt ederiz: Cümle içerisinde cümleden “de”yi çikartiriz,eger cümlenin yapisinda bir bozukluk olmuyorsa o “de” baglaçtir.Cümlenin yapisi bozuluyorsa o “de” bulunma durum ekidir.
*Kitap da alacagim. (Kitap alacagim)
*Sen de onun gibisin. (Sen onun gibisin)
Görüldügü gibi baglaç olan “de ,da” cümleden çikartildiginda cümlenin yapisinda bir bozukluk olmuyor.Simdi de asagidaki örnekleri inceleyelim:
*Sende bir seylerim kaldi. (Sen bir seylerim kaldi)
*Onu otobüste gördüm. (Onu otobüs gördüm)
Görüldügü gibi bulunma durum eki cümleden çikartildiginda cümlenin yapisi bozuluyor.
Önemli uyari: Baglaç olan “de,da”nin kesinlikle “te,ta” biçimi yoktur.
*Sana kazak ta alacagim. (yanlis)
*Sana kazak da alacagim. (dogru)
Ayrica baglaç olan “de,da” bir özel isimden sonra gelirse kesme isaretiyle ayrilmaz.
*Bize Ahmet’de gelecek. (yanlis)
*Bize Ahmet de gelecek. (dogru)
3. “mi” soru edatinin yazimi:
“mi,mi,mu,mü” soru edati eklendigi sözcükten her zaman ayri yazilir,kendinden sonra gelen ekler soru edatina bitisik yazilir:
*Yarim Istanbul’u mesken mi tuttun?
*Bize gelecek misiniz?
*Sen miydin dün rüyalarima giren?
Soru edati olan “mi mi mu mü” ile fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan –ma,-me’nin darlasmis biçimi birbiriyle karistirilmamalidir:
*Niçin beni dinle miyorsun?
Yukaridaki cümlede ‘mi’ ayri yazilmamalidir;çünkü buradaki mi soru eki degil, –ma,-me olumsuzluk ekinin darlasmis biçimidir.Cümleden mi’yi çikartip cümleyi tekrar okudugumuzda cümledeki soru anlaminin kaybolmadigini sadece olumsuzlugun kayboldugunu görürüz.Cümleye soru anlamini katan mi degil, ‘niçin’ sözcügüdür.
Soru edati olan “mi,mi,mu,mü” cümleye soru anlamindan baska anlamlar da katabilir.
*Sana güzel mi güzel bir elbise aldim. (pekistirme göreviyle kullanilmis)
*Bu testi de çözdün mü konuyu daha iyi anlarsin (Çözdügün zaman)
*Tüm bunlari ben mi yapmisim? (reddetme,kabullenmeme)
4)Sayilarin yazimi:
Sayilar daima ayri yazilir;ancak çek ve senetlerde sahtekarligin önlenmesi amaciyla bitisik yazilir.
*Yas otuz bes yolun yarisi eder.
*Bu yil dershanemize tam bin bes yüz altmis kisi kayit yaptirdi.
5)Kisaltmalarin Yazimi:
Birkaç kelimeden olusan kurum ve kurulus adlarinin kisaltmalari yapilirken araya nokta konmaz.
*TBMM
*PTT
*THY
*TEK
*KKTC
*MTA
*DSI
Cümle içerisine kisaltmalara bir ek getirilecegi zaman kisaltmanin son harfinin okunusu esas alinir.
*Kardesim THY’da çalisiyor. (yanlis)
*Kardesim THY’de çalisiyor. (dogru)
*Aç bakalim TV’da ne var? (yanlis)
*Aç bakalim TV’de ne var? (dogru)
Tek bir sözcügün kisaltmasi yapiliyorsa kisaltmanin sonuna nokta konur:
*Dr.
*Prof.
* c.
* s.
* bk.
6)Gün ve Ay Adlarinin Yazimi:
Cümle içinde geçen gün ve ay isimleri küçük harfle baslar;ancak gün ve ay isimleri bir tarihe baglanmissa yani yaninda bir rakam varsa büyük harfle baslatilir.
*Okullar haziranda kapaniyor. (dogru)
*Okullar 14 Haziran’da kapaniyor. (dogru)
*Ben 21 Mart 1978 Sali günü dogmusum. (dogru)
*Sinav 16 haziran’da yapilacak (yanlis)
*Sinav 16 Haziran’da yapilacak. (dogru)
7)Yön Isimlerinin Yazimi:
Yer-yön bildiren (dogu ,bati,güney,kuzey,orta…) sözcükler, tek basina ya da özel isimden sonra kullanildiklarinda küçük harfle,özel isimden önce kullanildiklarinda büyük harfle baslar:
*Siz Kuzey Amerika’yi gördünüz mü?
*Siz Amerika’nin kuzeyini gördünüz mü?
*Bu insanlar buraya Güney Asya’dan gelmisler.
*Bu insanlar buraya Asya’nin güneyinden gelmisler.
*Sizin daha da batiya gitmeniz gerekiyor.
NOT:
Yer-yön bildiren kelimeler eger bir insan toplulugunun yerini tutuyorsa büyük harfle baslatilmalidir.
*Bu konuda Bati bizi anlamiyor.
*Dün Dogu bu haberle çalkalandi.
8.Cografi Terimlerin Yazimi:
“Ay,Günes,Dünya,Mars…” gibi kelimeler eger cografi bir terim olarak gök cisimlerini anlatmak için kullanilirsa büyük harfle, bunun disinda kullanilirsa küçük harfle baslar:
*Ay,Dünya’nin uydusudur.
*Siz, Dünya’nin Ay’a ve Günes’e olan uzakligini biliyor musunuz?
*Daha dünyalar kadar isim var.(terimlikten çikmis)
*Pencereden içeriye günes giriyordu.(terimlikten çikmis ,günes isigi anlaminda)
9)Tarihlerin Yazilisi:
Gün ve yil sayilari rakamla ;ay, hem rakamla hem de yaziyla gösterilebilir:
*21 Mart 1978
*25.11.1930
*11.X.2000
*18/01/1919
Not:Tarih bildiren sayilardan sonra gelen ekler,kesme isaretiyle ayrilir.
*19 Mayis 1919’da
*18.12.1933’te
10)Birlesik Sözcüklerin Yazimi:
Iki ya da daha çok sözcügün yeni bir kavrami karsilamak üzere birlesip kaliplasmasiyla olusan sözcüklere birlesik sözcük denir.
Birlesik sözcüklerden bazilari bitisik yazilirken bazilari da ayri yazilir.Bir birlesik sözcügün bitisik yazilmasi için su özellikleri tasimasi gerekir:
a)Anlam Kaymasiyla Olusmus Birlesik Sözcükler Bitisik Yazilir:
Hanimeli, Kabakulak,Suçiçegi,Kuspalazi,
b)Ses Degisikligi Yoluyla Olusmus Birlesik Sözcükler Bitisik Yazilir: Sütlaç, Kaynana, Cumartesi, Nasil, Niçin, Zannetmek, Hissetmek, Emretmek, Sabretmek, Kaybolmak,Kahrolmak,reddetmek
c)Tür Degismesi Yoluyla Olusmus Birlesik Sözcükler Bitisik Yazilir:
Gecekondu,Biçerdöver,Bilirkisi,Dedikodu,Ateskes
d)Kuralli Birlesik Fiiller Bitisik Yazilir:
*Yapiverdi,Aliverdi,Öpüver,Kosuver (Tezlik birlesik fiili)
*Yapabildi,Yürüyebiliyor,Çalisabilmis (Yeterlilik birlesik fiili)
*Bakakaldi,Süregelmistir,Kosadursun (Süreklilik birlesik fiili)
*Düseyazdi,Öleyazdi (Yaklasma birlesik fiili)
Not:
Etmek, olmak yardimci eylemleri önündeki isimle birlesirken önündeki isimde bir ünlü düsmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa bitisik, yoksa ayri yazilir:
*Hissetmek ,Reddetmek,Emretmek, Terk etmek,Hasta olmak,Ayirt etmek…
11)Ikilemelerin Yazimi:
Ikilemeler ayri yazilir ve aralarina herhangi birnoktalama isaretikonmaz.
*Beni er geç anlayacaksin.
*Sen de dogru dürüst bir is bulamadin gitti.
*Beni görüce kosa kosa yanima geldi.
12)Büyük Harflerin Kullanildigi Yerler:
1)Her cümle büyük harfle baslar:
*Sana bakmak bütün rastlantilari reddedip bir mucizeyi anlatmaktir.
*Yazdigim bütün siirler,sana baslayan bir kitap için önsöz.
*Ask sorgusunda sahanem yalniz kelepçeler saniktir.
2)Yazi basliklarinin her sözcügü büyük harfle baslar:
*Türk Dilinin Korunmasi
*Aile Egitiminin Önemi
3)Bütün özel adlar büyük harfle baslar.Özel adlarin baslicalari asagida belirtilmistir:
a)Kisi ad ve soyadlari:
*Faruk Nafiz Çamlibel
*Halit Ziya Usakligil
b)Hayvanlara verilen adlar:
*Sobanin basinda uyuyan Pamuk mu?
*Bugün Boncuk keyifsiz gibi.
c)Ulus,mezhep,tarikat din adlari:
*Biz Islamiyet’i 10. yüzyilda kabul ettik.
*Anadolu’da kurulan tarikatlardan biri de Aleviliktir.
d)Ülke adlari:
*Türkiye ile Yunanistan iliskileri eskisine göre simdi daha iyi.
e)Bulvar,sokak,mahalle adlari:
*Biz Turgut Özal Bulvari’nda oturuyoruz.
*Mimar Sinan Mahallesi’ne yeni bir okul yapiliyor.
f)Kita, bölge, dag ,ova,deniz,göl,irmak…adlari: Dag,ova,deniz,göl,irmak adlari eger kendinden önceki özel isme dahilse büyük harfle baslar,dahil degilse küçük harfle baslar.
*Konya Ovasi Türkiye’nin bugday ambaridir.
Yukaridaki cümlede ‘ova’ sözcügü özel isme dahil oldugu için yani ikisi bir olup bir yeri karsiladigi için büyük harfle baslar.Eger ‘ova’ sözcügünü çikarip sadece Konya dersek aklimiza Konya Ovasi degil, Konya sehri gelecektir.
*Toros daglari Akdeniz’dedir.
Yukaridaki cümlede ‘dag’ sözcügü özel isme (Toros) dahil olmadigi için küçük yazilir.
Özel ismin önündeki dag sözcügünü çikarttigimizda Toroslarin tek basina yer adini karsiladigini görürüz.Öyleyse ‘dag’ sözcügü özel isme dahil degildir ve küçük harfle baslatilmalidir.
*Siz Tuz Gölü’nü hiç gördünüz mü?
Yukaridaki cümlede ‘göl’ sözcügü büyük harfle baslamalidir;çünkü ‘göl’ sözcügü özel isme dahildir.Göl sözcügünü cümleden çikartip tek basina ‘tuz’ dedigimizde yine tek basina kast edilen yeri karsilamadigini görüyoruz.Öyleyse buradaki göl sözcügü özel isme dahildir ve büyük harfle baslatilmalidir.Asagidaki örnekleri de bu mantik çerçevesinde inceleyiniz.
*Meriç nehri
*Alp daglari
*Van Gölü
*Agri Dagi
*Çanakkale Bogazi
g)Kurum,kurulus,örgüt,parti,dernek adlari:
*Sosyal Sigortalar Kurumu bugün zor durumdadir.
*Cumhuriyet Halk Partisi ,Atatürktarafindan kurulmustur.
h)Yapi,yapit,kitap,dergi,gazete adlari:
*Ben Topkapi Sarayi’ni görmeyi çok isterdim.
*Sizlere Küçük Aga’yi ve Çalikusu’nu okumanizi tavsiye ediyorum.
*Geçenlerde bu makalem Türk Dili’nde de yayimlandi.
Not:Özel ada dahil olmayan gazete ve dergi adlari büyük harfle baslamaz:
*Dün Hürriyet gazetesinde yayimlanan köse yazisini okudun mu?
*Kanun Resmi Gazete’de yayimlandi.
*Dergah dergisinde yayimlanan Kirik Aynalar adli öyküyü okuduktan sonra öyküyü sever oldum.
ı) Unvanlar,takma adlar:Lakaplar, unvanlar büyük harfle baslar.
*Tarik Bugra eserinde Çolak Salih’in fiziki betimlemesini çok güzel yapar.
*Ahmet Mithat Efendiadeta bir yazi makinesidir.
*Ahmet Bey içeride mi?
*Sultan Hanim da mi yok?
*Dün Doktor Ahmet Bey bizdeydi.
*Ahmet doktor olmak istiyormus.
Not:
Akrabalik bildiren sözcükler küçük harfle baslar.
*Ne güzel komsumuzdun sen Fahriye abla!
*Yarin Ayse teyzem gelecek.
Ancak akrabalik bildiren sözcük kisinin lakabi olmussa büyük harfle baslatilmalidir.
*Burada ona herkes Nene Hatun derdi.
i)Dil adlari:
*Türkçeye,Arapça ve Farsçadan pek çok kelime girmistir.
j)Din ve mitoloji kavramlari:
*Tanri,Allah,Cebrail,Zeus …
Not: Tanri sözcügü özel ad olarak kullanilmadigi zaman küçük harfle baslatilir.
*Yunanlilar da tanrilarina kurban sunarmis.
Bazi dini kavramlar geleneksellesmis olarak küçük harfle baslar:cennet,cehennem,sirat köprüsü…
k)Milli ve dini bayramlarin adlari büyük harfle baslar:
*Kurban Bayrami
*Ramazan Bayrami
*Cumhuriyet Bayrami….
13)Satir Sonunda Kelimelerin Bölünmesi:
Türkçede satir sonuna sigmayan kelimeler bölünebilir;fakat heceler bölünemez.
gel-iyorum (yanlis)
..ge-liyorum (dogru)
Birlesik kelimeler satir sonunda bölünürken tek bir sözcükmüs gibi hecelere ayrilir.
bas-ögretmen (yanlis)
..ba-sögretmen (dogru)
.ilk-okul (yanlis)
…il-kokul (dogru)
…..Durmus-oglu (yanlis)
…..Durmu-soglu (dogru)
Ayirmada satir sonunda ve satir basinda tek harf birakilmaz.
..………..a-raba (yanlis)
.ara-ba (dogru)
niha-i (yanlis)
..ni-hai (dogru)
Kesme isareti satir sonuna geldigi zaman yalniz kesme isareti kullanilir;ayrica kisa çizgi kullanilmaz.
….Edirne’-nin (yanlis)
……Edirne’nin (dogru)
……2005’-te (yanlis)
……..2005’te (dogru)
14)Ses Olaylariyla Ilgili Yazim Kurallari:
a)Ünsüz degisimi (yumusamasi) yaziya yansitilir;ancak özel isimlerin yumusamasi yaziya yansitilmaz.
*Kitapi (yanlis)
kitabi (dogru)
*Mehmed’in (yanlis)
Mehmet’in (dogru)
b)Sert ünsüzlerin benzesmesi yaziya yansitilir.
*Dolapda (yanlis)
dolapta (dogru)
*2005’de (yanlis)
2005’te (dogru)
c)Dudak ünsüzlerinin benzesmesi(iç ses benzesmesi) yazida gösterilmelidir.
*Persenbe (yanlis)
Persembe(dogru)
*penbe (yanlis)
pembe (dogru)
*Tenbel (yanlis)
tembel (dogru)
*çenber (yanlis)
çember (dogru)
Ancak kimi özel isimlerde ve birlesik sözcüklerde n’li yazilis dogrudur.
*Saframbolu (yanlis)
Safranbolu (dogru)
*ombasi (yanlis)
onbasi(dogru)
d)Ünlü düsmesi yazida gösterilir.
*agizi (yanlis)
agzi (dogru)
*sabir et (yanlis)
sabret (dogru)
e) ‘y’ kaynastirma ünsüzünden kaynaklanan söyleyisteki daralma yaziya yansitilmaz.
*Sevmiyecekmis (yanlis)
sevmeyecekmis (dogru)
*yasiyan (yanlis)
yasayan (dogru)
f)Söyleyiste bazi sözcüklerde yer degistirme (göçüsme,metatez) olur;ancak bunlar yaziya yansitilmamalidir.)
*yanliz (yanlis)
yalniz (dogru)
*yalnis (yanlis)
yanlis (dogru)
*kiprik (yanlis)
kirpik (dogru)
*kirbit (yanlis)
kibrit (dogru)
