Ana sayfa
Forumlar
Yeni mesajlar
Forumlarda ara
Neler yeni
Yeni mesajlar
Son aktiviteler
Giriş yap
Kayıt ol
Neler yeni
Ara
Ara
Sadece başlıkları ara
Kullanıcı:
Yeni mesajlar
Forumlarda ara
Menü
Giriş yap
Kayıt ol
Install the app
Yükle
Ana sayfa
Forumlar
İSLAMİ PAYLAŞIMLAR
İslam ve Osmanlı Tarihi
Osmanlı Tarihi
Xv ve xvı. Asırlarda osmanlılarda ılmı hayat
JavaScript devre dışı. Daha iyi bir deneyim için, önce lütfen tarayıcınızda JavaScript'i etkinleştirin.
Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya
alternatif bir tarayıcı
kullanmalısınız.
Konuya cevap cer
Mesaj
<blockquote data-quote="Ekrem" data-source="post: 14229" data-attributes="member: 3"><p><strong>Tarih:</strong></p><p></p><p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">Biraz önce, Osmanli dünyasinda din ve hukuk alaninda söhret kazanmis birkaç âlimden söz ettik. Halbuki XV ve XVI. asirlardaki Osmanli Seyhülislâmlari'na bakildigi zaman, tamaminin dönemlerine göre büyük birer kiymet olduklari görülür. Dinî sahada böyle degerleri yetistiren Osmanli, baska sahalarda da ünlü isimler çikarmistir. Biz, bunlardan -dinî ilimler hariç- sahalarina göre birkaçinin isim ve eserlerini vermekle o asirlardaki gelismenin derecesi hakkinda bir fikir vermeye çalisacagiz.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Tarih:</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Bilindigi gibi tarih ilmi, Islâm'in ilk dönemlerinden itibaren üzerinde durulan önemli bir koldur. Öyle anlasiliyor ki, Islâm'in zuhurundan sonra Müslüman milletlerin, tarihle ugrastiklari kadar hiç bir millet ugrasmamistir. Ibret alinmasi ve bazi Kur'an âyetleri ile Hadis'lerin yorumlanabilmesi bu ilim sâyesinde mümkün olmustur. Bu sebeple tarih ilmi gerek Osmanlilarda, gerekse diger Müslüman devletlerde büyük bir gelismeye mazhar olmustu. Bu bakimdan Osmanli dünyasinda tarih ilmi bir hayli mesafe katetmisti. Bununla beraber, sunu da belirtmek zorundayiz ki Osmanli tarihçiligi XV. yüzyilin ortalarina dogru baslamisti denebilir. Bu tarihten önce yazilan vekayi, hem az, hem de bir mübhemlik arzeder. Bu bakimdan Ahmedî'yi bir kenara birakacak olursak, derli toplu yazilmis olani Âsik Pasazâde'nin Tevârih-i Âl-i Osman isimli eseridir diyebiliriz. Bu eser, mühim bir tarihtir. Âsik Pasazâde, ilk Osmanli vekayiini babasindan naklen Bursa'da Orhan Gazi Camii Imami Yahsi Fakih'ten nakletmistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Fâtih Sultan Mehmed zamaninda yasayan Kâsifî'nin Gazanâme-i Rum isimli bir tarihi ile içinde Osmanli vekayii bulunan Abdurrahman Bistamî'nin, II. Murad zamaninda yazdigi eser, Osmanli tarihine ait bazi kisimlari ihtiva etmektedir. Bundan baska, Mevlânâ Sükrullah'in (öl. 868/1464'den sonra) Farsça yazdigi Behcetü't-Tevârih isimli eserin sonunda Fâtih Sultan Mehmed'in cülûsuna kadar gelen muhtasar bir Osmanli tarihi vardir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> XV. yüzyilin son yarisi içinde Enverî tarafindan yazilarak kismen Osmanli tarihinden bahseden ve Vezir-i A'zam Mahmud Pasa'ya ithaf olunan Düstûrnâme, Tâcizâde Cafer Çelebi'nin Istanbul Fetihnâmesi, Dursun Bey'in Târih-i Ebu'l-Feth isimli tarihi ile Fâtih'in son Vezir-i A'zami olan Karamanî Mehmed Pasa'nin Nisanci iken yazdigi Arabça Osmanli Tarihi'ni görmekteyiz. Son iki eser Fâtih devrine aittir. XV. asir ortalarinda Rum beylerinden Imroz'lu Kritovulos, Fâtih Sultan Mehmed devrinin bir kisim vekayiini Rumca olarak "Târih-i Sultan Mehmed Han-i Sâni" ismiyle kaleme alarak padisaha takdim etmisti.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Fâtih Sultan Mehmed'in emriyle Sehdî isminde bir sair, Âl-i Osman tarihini Sehnâme tarzinda yazmaya baslamis ve on bin beyitten daha fazla nazmetmisken vefati üzerine eseri yarim kalmistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> XV. yüzyilin sonlariyla XVI. yüzyil baslarinda -bilhassa Sultan II. Bâyezid devri- Osmanli tarihi yazanlar çogalmis, gerek nazmen gerekse nesren müellifleri malum ve meçhul bir hayli tarihî eser kaleme alinmistir. Bunlar içinde Âsik Pasazâde, Nesrî Mehmed Efendi, Katip Ruhî, Behistî ve Oruç Bey gibi isimleri zikredebiliriz. Osmanli tarihçiligi hakkinda daha fazla teferruata girmeden sadece XV ve XVI. asirlarda yetisen bazi tarihçi ve tarihle ilgili eserlerinin isimlerini vermekle yetinmek istiyoruz. Böylece ilmin bu dalinda yetisen ünlü isimleri ve eserlerini görmüs olacagiz:</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Tarihçi Eseri</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">1. Enverî Düstûrnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">2. Sükrüllah Behcetu't-Tevârih</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">3. Dursun Bey Târih-i Ebu'l-Feth Sultan Mehemmed Han</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">4. Oruç Bey Tevârih-i Âl-i Osman</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">5. Âsik Pasazâde Tevârih-i Âl-i Osman</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">6. Nesrî Mehmed Cihannüma</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">7. Idris-i Bitlisî Hest Behist (Sekiz Cennet)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">8. Kemal Pasazâde Tevârih-i Âl-i Osman</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">9. Sücûdî Selimnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">10. Celâlzâde Mustafa Selimnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">11. Hoca Sa'düddin Efendi Tâcü't-Tevârih</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">12. Bostan Çelebi Süleymannâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">13. Matrakçi Nasuh Süleymannâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">14. Gelibolu Mustafa Âli Künhu'l-Ahbar</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px">15. Selanikî Mustafa Efendi Târih-i Selanikî.</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span>_____________________:__________________</p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong></strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"><strong>Cografya:</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Osmanlilar, cografya ilminde de önemli mesafeler katedip bu ilmin gelismesine hizmet etmislerdi. Bu devlette cografya ile ilgili eserlerin yazilmasi XV. asrin ortalarindan itibaren, fetihlerin artmasina paralel olarak artis göstermistir. XVI. asirda ise önemli ve mükemmel eserler meydana çikmistir. Bu mükemmeliyet XVII. asrin son yarisina kadar devam etmistir. Fâtih Sultan Mehmed, Batlamyus'un cografyaya ait levhalarini tedkik ederek, bunlarin aslina uygun ve anlasilir bir sekilde tertip ve düzenlenmesini emretmistir. Bu hususta hiç bir fedakarliktan da kaçinmamistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Bilindigi kadari ile en eski Türkçe cografya kitabi Yazicizâde Ahmed Bican Efendi tarafindan 857 (m. 1453)'de Gelibolu'da tercüme suretiyle kaleme alinanidir. Ahmed Bican Efendi, bunu Kazvinî'nin "Acaibu'l-mahlukat" adli eserinden tercüme etmistir. Ancak XVI. yüzyilin ortalarinda Osmanli ülkesinde ünlü bir denizci ve haritaci ile karsilasiyoruz. Pirî Reis adini tasiyan bu ünlü denizci ve haritacinin tamamen orijinal olan dünya atlasinin sadece birkaç parçasina sahip bulunmaktayiz. 1515'te ceylan derisi üzerine çizilmis bulunan dünya haritasi, 1517'de Yavuz Sultan Selim Han'a sunulmustur. Burada Pirî Reis'in "Kitab-i Bahriye'sini de zikretmek gerekir. Kitab-i Bahriye, orijinal bir cografya kitabi olup, haritacilik bakimindan da önemli bir gelismislik örnegini teskil etmektedir. Mütehassislar tarafindan o tarihlerde Avrupa'daki haritalarin en mükemmeli olduguna isaret edilmektedir. Kitabu'l-Bahriye, Türkçe'deki ilk deniz atlasi ve portulani (rehber)dir. Ak Deniz çevresini, hem kendisinin genis tecrübesi ve hem de simdi çogu kaybolmus eski haritalara dayanarak kiyi, köse, liman, sahil, sehir ve kasaba tanitir. Ilkin 1521'de telif edilmis, daha sonra yeniden genisletilip 1525'de Damad Ibrahim Pasa araciligi ile Kanunî Sultan Süleyman Han'a takdim edilmistir. Kitab-i Bahriye'nin tibki basimi 1935 yilinda Istanbul'da yapilmistir. Kitab, manzum bir önsözle baslayip yine manzum bir sonuçla biter. Önsöz dikkatli bir sekilde okunursa, yazarin kuvvetli bir arastirma ve ince bir gözlem kudretiyle zamaninin cografya eserlerini ve gezdigi her yerin durumunu inceleyerek eserini yazdigi anlasilir. </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> XVI. yüzyilin denizcilerinden Seydi Ali Reis'in vücuda getirdigi Atlas'i (Muhit) pek degerlidir. Pirî Reis'ten sonra Süveys kaptani olan Galatali Seydi Ali Reis (öl. 970 = 1562) Umman ve Hind denizlerindeki seferleri sonucunda bas tarafi kozmografya ve bunun kaidelerinden, diger kisimlari da Kizildeniz, Aden ve Basra körfezleri ile Umman denizi ahvalinden bahseden mükemmel bir eser vücuda getirmistir. Bu eser, Hammer tarafindan Almanca'ya tercüme edilmistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> XV ve XVI. yüzyil Osmanli cografyacilari ve eserleri hakkinda bilgi veren pek çok kaynaga sahip bulunmaktayiz. Ancak konuyu daha fazlauzatmamak için bunlardan bir kisminin sadece isim ve eserlerini vermekle yetinmek istiyoruz:</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Cografyaci Eseri</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 1. Ahmed Bican Acaibu'l-Mahlukat</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 2. Muslihiddin Mustafa b. Vefa Mülheme-i Seyh Vefa</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 3. Kemal Reis Tuhfetu's-Selâtin</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 4. Ali Ekber Hitaî Hitaynâme (Çin'e seyahati anlatir)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 5. Pirî Reis</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Dünya Haritasi</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Kitab-i Bahriye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 6) Seydi Ali Reis</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Mir'atu'l-Memâlik</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Muhit</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 7. Müneccim Ahmed b. Ali Kanun fi'd-Dünya</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 8. Ali Macar Reis 7 haritali bir kolleksiyon</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 9. Sipahizâde Ahmed b. Ali</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Esmau'l-Buldan</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Evzau'l-Mesâlik ilâ Marifeti'l-Buldan</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 10. Kadi Abdurrahman Acaibu'l-Uzma (genisletilmis tercüme) </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"><strong> Astronomi:</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Tarihimizde "Hey'et" veya "Ilm-i Hey'et" ismi ile anilan astronomi, riyazî ilimler cümlesinden oldugundan Osmanli medreselerinde matematik ve geometri ile birlikte okutulmaktaydi. Osmanlilarda astronomi, esasli olarak Ali Kusçu'nun ülkeye gelmesiyle baslar. Ali Kusçu'dan sonra Osmanli ülkesinde astronomi ve matematik ilimlerinin ilerlemesi için en çok çalisanlardan biri de Mirim Çelebi diye söhret bulan Mahmud b. Mehmed'dir. Kadizâde-i Rumî ile Ali Kusçu'nun torunudur. Hocazâde ile Sinan Pasa'dan ders görmüstür. Matematik, astronomi ve usturlaba dair eserler yazan bu bilgin astronom, Sultan II. Bâyezid'in emriyle Ulug Bey Zic'ine "Düstûru'l-Amel ve Tashihu'l-Cedvel" adiyla Farsça bir serh yazmistir. Yazar, eserde didaktik bir yol takip etmistir. Nitekim bir derecelik bir yayin sinüsünü hesab etmek için çok açik misallerle bes sistem göstermistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Mirim Çelebi, kendisini çok seven ve takdir eden Yavuz Sultan Selim (bu dönemde Anadolu kadiaskerligine kadar yükselmisti.) adina Ali Kusçu'nun Fethiye'sine bir serh yazmistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Ali Kusçu ve yetistirmis oldugu astronomlardan sonra bu ilimde ilk ciddi gelisme hamlesine 1577 senesinde tesadüf edilmektedir. Zira bu yilda Takiyüddin Mehmed b. Maruf'un gayretiyle Osmanli Devleti'nde ilk rasathane kurulmustur. Takiyüddin'in bu rasathânesi, Tycho Brahe'nin Uranniborg (XVI. yüzyil),Ulug Bey'in Semerkand (XV. yüzyil) ve Nâsiruddin Tûsî'nin Meraga (XIII. yüzyil) rasathâneleriyle karsilastirilabilecek nitelikte mühim bir rasathânedir. Osmanlilarin ilk rasathânesinin bilimsel seviyesinin ortaya konulmasi, bilim tarihimiz bakimindan ayri bir önem tasimaktadir. Bu sebeple, o dönemin çagdas bir rasathânesiyle Takiyuddin'in kurdugu rasathânenin mukayesesi degerlendirmeye katkida bulunacaktir. Gerçekten, Avrupa'nin ilk ortaçag rasathanesi Tycho Brahe'ninkidir. Ayrica, büyük bir tesadüf eseri olarak her iki rasathâne de hemen hemen ayni yillarda kurulmustur.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Dönemin, bu ilimdeki gelismisligini ortaya koyabilmek için iki rasathâneyi mukayese etmek gerekir. Takiyüddin'in rasathânesi ile ilgili bilgi, III. Sultan Murad'in Sehnâmesi'nde ve "Âlat-i Rasadiye li zic-i Sehinsahiye"de bulunmaktadir. Tycho Brahe ise 1598'de yayinladigi "Astronomiae Instauratae Mecanicae" adli eserinde aletlerini, gözlemlerini ve astronomiye katkisini ayrintilari ile açiklar. Bir rasathânenin bilimsel seviyesi, orada insa edilen ve kullanilan âletlerin mükemmelligine, yapilan gözlemlerin niteligine ve ayrica mevcud astronomlarin evrensel çalismalarina baglidir. Sehnâmedeki resimden anlasildigina göre 16 astronom veya görevlinin çalistigi rasathânedeki bütün aletler, bizzat Takiyüddin tarafindan imal edilmislerdi. Osmanli dönemindeki astronomi ile ilgili bu kisa malumattan sonra, XV ve XVI. asirlarda yetisip eser yazmis olan astronomlarindan birkaçini buraya alabiliriz:</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Astronom Eseri</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 1. Abdülvacib b. Mehmed</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Manzume fi'l-Usturlâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Meâlimu'l-Evkat</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 2. Hüsameddin Tokadî Kavs-i Kuzeh (Gökkusagi hakkinda)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 3. Ali Kusçu</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Hallu Eskâli'l-Kamer</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Meserretu'l-Kulûb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Risâletu'l-Fethiyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 4. Sinan Pasa</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Fethu'l-Fethiyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Risâle fî halli Eskâl-i Muaddili Utarid.</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 5. Hüseyin b. Hasan el-Konevî Ravzatu'l-Müneccimîn</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 6. Bedreddin Mehmed Mardinî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. ed-Dürrü'l-Mensûr</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. el-Fethiyye fî Ameli'l-Ceybiyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 7. Hoca Ataullah Acemî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Risâle fî Ilmi'l-Evzân</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Usturlab</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 8. Mehmed b. Kâtib Sinan</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Hediyetu'l-Mülûk (II. Bâyezid için kaleme alinmistir.)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Mizânu'l-Kevâkib (Kanunî'ye takdim)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Muvazzihu'l-Evkat fî Marifeti'l-Mukantarat</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 9. Sinaneddin Yusuf Serhu'l-Fethiyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 10. Müeyyedzâde Abdurrahman Ef. Risâle fî Küreti'l-Müdahrece</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 11. Sinaneddin Yusuf Acemî Risâle fi'l-Hey'e</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 12. Mirim Çelebi</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Düstûru'l-Amel</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Risâletu'l-Ceyb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Risâle fi'l-Kible</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> d. Risâle fi'l-Usturlâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 13. Mirim Kösesi Mehmed Ef. Kitab fî Ilmi'l-Hey'e</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 14. Muslihiddin Larî </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Serhu Risâle fi'l-Hey'e</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Tezkire fî Ilmi'l-Hey'e</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 15. Muvakkit Mustafa b. Ali</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. A'lamu'l-Ibâd fî Ahbari'l-Bilâd</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. A'mal-i Usturlâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Risâletu'l-Mikat fî Ilmi'l-Evkat</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 16. Perviz Efendi Mirkau's-Semâ</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 17. Takiyuddin Mehmed</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Âlâtu'r-Rasadiye li Zic-i Sehinsahiye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Behcetu'l-Fikr fî Haleti's-Sems ve'l-Kamer</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Cedavilu Rasadiye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> d. Gurubu Semsin Sebebi ve Teahhuru</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> e. Hülasetu'l-A'mal fî Mevakiti'l-Eyyam ve'l-Leyâl</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span>______________:______________</p> <p style="text-align: center"></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Tip:</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Osmanli ülkesinde gerek sivil, gerekse askerî hayatta büyük ragbet görerek gelisen ilim subelerinden biri de tiptir. Osmanli padisah ve idarecilerinin baska ülkelerden gelen hekimlere olan iltifatlari ile onlara sagladiklari imkhanlar ve Müslüman hekimlerin yetisip çogalmasina hasredilmis hastahânelerin kurulmasi (vakfiye sartlarina göre gayr-i müslim hekim tayin edilemez) tabâbetin inkisafina sebep olmustur. Osmanli tabâbetine hem hastahâne, hem de tip medresesi olarak hizmet eden Bursa Dâru't-Tibbi, Osmanli Devleti'nin ilk saglik tesisidir. Uludag eteklerinde, havadar ve genis bir arazide iki katli olarak insa edilen hastahânenin genis bir bahçesi vardi. Hücre ve salonlarin kapilari bu bahçeye açilirdi. Bu ilk Türk tip müessesesi, kisa zamanda öyle bir söhret kazandi ki, meshur tabiblerden bir çogu buranin kadrosuna dahil olabilmek için gayret sarf ediyordu.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Bilinen kadari ile Anadolu'da Türkçe yazilmis en eski tip kitaplari ancak XIV. yüzyila kadar çikabilmektedir. Eski Anadolu türkçesi döneminde XIII. yüzyildan baslayarak dinî ve edebî ürünlerin yazilmis oldugu gözönüne alindiginda tipla ilgili eserlerin oldukça geç bir tarihte yazilmaya baslandigi görülür. Bunun en önemli sebebi Anadolu Selçuklu Devleti zamaninda bilim dilinin Arapça olmasidir. Anadolu Beylikleri döneminde Türkçe'ye verilen önem artinca dinî ve edebî sahalarda oldugu gibi tip konusunda da Türkçe eserlerin yazildigi görülür. Bu bakimdan burada Aydinoglu Beyligi'nin adini zikretmek gerekir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Osmanli döneminin ilk Türkçe telif tib kitabi olarak kabul edilen "Havâsu'l-Edviye"yi te'lif eden Ishak b. Murad ile Amasya Hastahânesi bashekimi Sabuncuoglu Serafeddin ve Sultan II. Murad adina 841 (m. 1437)'de "Zahire-i Muradiye" adli büyük tip kitabini yazan Sinoplu Mü'min b. Mukbil, sonradan Osmanli Devleti'ne gelip hizmet eden tabiblerdir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Fâtih Sultan Mehmed devri, tibbî faaliyet ve gelismeler bakimindan önemli bir devirdir. Fâtih, saglik islerini organize eden ve o günün sartlarina göre çok ileri bir zihniyetin anlayisi oldugu anlasilan Hekimbasilik (Reisu'l-Etibba) müessesesini kurarak, basina Kutbeddin Ahmed'i getirmisti.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Musikî, su sesi ve çiçeklerle de tedavi sistemini gelistiren Osmanli tip dünyasinda yeni metodlarla bazi hastaliklara tedavi uygulandigi görülmektedir. Arastirma alanimizin disinda kalan bu konuda daha fazla teferruata girmeden sadece bazi tabiblerimizin hangi eserleri nasil meydana getirdikleri ve hangi hastaliklara çare bulduklarina kisaca temas edecegiz.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 873 (m. 1468)'de Amasya'li Sabuncu oglu Serafeddin b. Haci Ilyas'in, okudugu kitaplarla tecrübelerine dayanarak onyedi bâb üzerine te'lif ettigi tib kitabi dahilî ve haricî tedavi yollarini göstermektedir. Ahmedî'nin "Tervihu'l-Ervah" adli manzum tib kitabi XV. yüzyilin ortalarina dogru yazilmistir. Bu eserde, anatomiye ait kisa bilgiler verildikten sonra birer birer hastaliklarin tedavisinden bahsedilmektedir. XV. asir sonlari ve XVI. asir baslarinda yazildigi tahmin edilen "Yadigâr-i Ibn Serif" adli tibbî eser, havadan, sudan, yiyecek, içecek, spor ve hastaliklarin arâzindan bahseder. Halka göre yazildigi için pek çok nüshasi bulunan bu eserde, özellikle Gelibolu'dan bahsedilmektedir. Bu da müellifin Gelibolu'lu veya oraya yerlesmis bir kimse oldugunu göstermektedir. Eserde, hastaliklarin belirti ve ilaçlarindan bahsedilmektedir. Eser, Ibn Sina'nin Kanunu ile Ibn Baytar'in Müfredat'indan da istifade edilerek kaleme alinmistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Daha önce kisaca temas edildigi gibi Osmanli Devleti, dis ülkelerden kendisine iltica eden veya herhangi bir sekilde gelen tabiblere fazlasiyla ragbet gösteriyordu. Nitekim Timurlulardan, Ebu Said'in tabibi Kutbeddin Ahmed (öl. 903 H. = 1497 M.), efendisinin, Uzun Hasan'a esir düsüp öldürülmesinden sonra Osmanlilara iltica etmisti. Osmanlilar, kendisine büyük bir ilgi göstererek yevmî (günlük) besyüz akça üzerinden maas baglamislardi. Bunun disinda ayrica her ayda 20 bin akça gibi gayet yüksek bir meblag vermislerdi. Böyle bir ragbet, disaridan bir hayli tabibin gelmesine vesile olmustu. Nitekim, Sirvan'li Hekim Sükrullah, Hoca Ataullah, Hekim Lâri, Hekim Arap, Tebriz'li Kemal gibi isimler, burada ilk akla gelenler olarak zikredilebilir. Böylece Osmanli bir mânâda disardaki beyin göçünü ülkesine dogru hizlandirmak suretiyle bu bransin kendi topraklarinda inkisaf edip gelismesini sagliyordu.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Bu tabiblerden baska, nebatî tipla mesgul olan Altunîzâde (öl. XV. yüzyil sonlari) ayni zamanda operatörlük yapabilecek bilgi ve beceriye sahipti. Bunun, idrar darligi çekenlere sonda ameliyati yaparak muvaffak oldugunu Sakaik-i Numaniye'den ögrenmekteyiz. Bu arada, XVI. asir baslarinda Necmeddin Mahmud'un "el-Hâdî fî ilmi'z-Zâdî"adli eseri, "Mecmau'l-Mücerrebât" adiyla ve ilavelerle Türkçe'ye çevrilmistir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Izmitli Muhyiddin Mehmed (öl. 910 H. = 1504 M.), Amasya'li Tabib Mehmed b. Lütfullah ile Haci Hekim (öl. 913 H. = 1507 M.), lugat ilminde Bahru'l,Garaib ve tiptan Kasimiyye müellifi Amasya'li Halimî (öl. 882 H. = 1478 M.'den sonra), tip, matematik ve edebiyatta söhret sahibi olup teshil adli eserini yazan Perviz b. Abdullah (öl. 978 H. = 1570 M.) ve Tabib Tebriz'li Kemal'in oglu olup mesanedeki taslara dair Türkçe bir eser yazmis olan Ahi Ahmed Çelebi (öl. 930 H. = 1523 M.) bu tarihlerde yetismis olan belli basli tabiblerdendi. Bunlardan Muhyiddin Mehmed, Haci Hekim, Kaysunîzâde, Sinaneddin Yusuf ve Ahi Çelebi hekimbasilikta da bulunmuslardi.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Ibn Kemal'in, "Rücûu's-Seyh ile's-Sabâ fi'l-Kuvveti ale'l-Bâ" isimli eseri, Arapça olup Yavuz Sultan Selim'in emri ile kaleme alinmistir. Ihtiyarlarin kuvve-i bahiyyesinin artirilmasina dairdir. Âli Çelebi tarafindan tercüme edilmistir. yukarida adi geçen Mehmed b. Lütfullah'in, II. Bâyezid'in oglu ve Amasya Valisi Sehzâde Ahmed adina "Müfredât-i Tip" tarzinda Arapça bir eseriyle, kendisini himaye eden Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi nâmina yine Arapça onyedi fasil üzerine mafsal hastaliklarina dair diger bir eseri vardir. 911 H. (1505 M.)'de Cerrah Ibrahim b. Abdullah tarafindan Yunanca aslindan tercüme edilmis olan "Alaim-i Cerrahîn" ve 967 H. (1559 M.)'de vefat eden Ilyas b. Isa'nin "Müfredât" isimli eserleri de XVI. yüzyilin ilk yarisina aittirler. Bu arada Atûfî Hayreddin'in (öl. 948 H. = 1541 M.)de "Hifzu'l-Ebdân" isimli bir eseri oldugunu belirtmek gerekir. Bu dönemin tibbî eserlerinden birisi de Yahudi Dotor adinda bir tabibin olup takriben 951 H. (1544 M.)'de ve Hekimbasi Kaysunîzâde zamaninda Kitab-i Asây-i Pirân isimli eseridir. Hekim Dotor'un dede ve babasinin Ispanya'da doktor olduklari belirtilmektedir.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Ele aldigimiz asirlarda, Osmanli dünyasinda tip, eczacilik ve hastahânelerle ilgili büyük bir gelisme görülmektedir. Ser'iyye Sicili kayitlarinda da mesane ve ameliyatlarla ilgili bilgiler bulunmakla beraber biz, konuyu daha fazla uzatmamak için üzerinde fazla durmadik. Bununla beraber Osmanli dönemi Dâru's-Sifalari ve buralarda çalisanlar hakkinda kisaca bilgi vermek ihtiyacini duydugumuzu belirtmek isteriz. Böylece, nazarî tibbin yaninda amelî tibbin gerçeklestirildigi hastahaneler hakkinda da bilgi sahibi olmus olacagiz.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Klasik Osmanli hastahaneleri olan Dâru's-Sifalarin mimarî özellikleri birçok arastirici tarafindan incelenmis olmakla birlikte buralarda yürütülen faaliyetler üzerinde yeterince çalisma yapilmadigi anlasilmaktadir. Osmanli Dâru's-Sifalarinin vakfiyeleri dikkatle incelendiginde bu vakfiyelerde klasik Osmanli hastahanelerinin yönetiminin yanisira hekim ve diger saglik mensuplari ile ilgili degerli bilgiler bulundugu görülür. Vakfiyelerde Dâru's-Sifadaki görev dagilimi, görevlilerde aranan nitelikler, sorumluluklari ve beklenen bilgi ve beceri seviyesi ile ilgili olarak bütün hizmetliler için ayri ayri teferruatli sartlar kosulmasinin, özellikle XV ve XVI. yüzyillarda bir Osmanli gelenegi oldugu anlasilmaktadir. Gerçekten Bursa Yildirim Dâru's-Sifasi (802/1400), Fâtih Dâru's-Sifasi (875/1470), Edirne II. Bâyezid Dâru's-Sifasi (889-893 / M. 1484-1488), Manisa Hafsa Sultan Dâru's-Sifasi (H. 946/M. 1539), Haseki Sultan Dâru's-Sifasi (H. 957/M. 1550), Süleymaniye Dâru's-Sifasi (H. 961/M. 1553-1559), Atik Valide Dâru's-Sifasi (H. 990/M. 1582) ve Sultanahmet Dâru's-Sifasi (H. 1018-1026/M. 1609-1617) gibi Dâru's-Sifalarin vakfiyeleri üzerinde yapilan bir arastirmaya göre Dâru's-Sifalarda hizmet etmek üzere tayin edileceklerde aranan nitelikler, sorumluluklari ve görevlileri tesbit edilmistir. Buna göre Dâru's-Sifa görevlileri, tabib, kehhal, cerrah ve yardimci saglik mensuplari, assab, edviye-kûb, tabbah, kayyum, kâse-kes ile ferras, âb-rîzî, câme-suy, dellak gibi temizlik hizmetlileri ve nâzir, vekilharç, kâtip gibi idarî yetkililer ile mahzenci, bevvâb, gassal ve imamdan olusurdu.*</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"><strong> Müellif (tabib, doktor) Eseri</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"><strong> Ahmedî </strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Tervihu'l-Ervah</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Müntehab-i Sifa</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 2. Haci Pasa</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Kitabu'l-Feride</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Kitabu's-Saade ve'l-Ikbal</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Kitabu't-Ta'lim</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> d. Sifau'l-Eskam ve Devau'l-Âlâm</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> e. Müntehab-i Sifa</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 3.Seyhî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Kenzu'l-Menafi'</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 4. Mü'min b. Mukbil</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Kitabu't-Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Miftahu'n-Nur ve Hazainu's-Surûr</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Zahire-i Muradiye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 5. Aksemseddin</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Kitabu't-Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Maddetu'l-Hayat</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 6. Serafeddin Sabuncuoglu</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Cerrahiye-i Ilhaniye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Mücerrebnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 7. Bedr-i Dilsad</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Kehhalnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Kemalnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Muhtasaru't-Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 8. Ibn-i Serif Yhadigâr-i Ibn-i Serif</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 9. Mehmed b. Lütfuullah</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Müfredat-i Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Mafsal Hastaliklari</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 10. Sükrullah Sirvanî Ilyasiye fi't-Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 11. Kaysunîzâde Mehmed Tib Mecmuasi</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 12. Halimî Lütfullah Efendi Kasimiyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 13. Hekimsah Mehmed Kazvinî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Asbabu Sitteti'z-Zaruriyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Mucez Serhi</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Nasihatnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 14. Ahi Çelebi</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Risâle-i Hassatu'l-Kilye ve'l-Mesâne</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Mucez Tercümesi</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 15. Kaysunîzâde Mehmed b. Mehmed </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. ed-Dürretu'l-Muntahab</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Düsturu'l-Bimâristan</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Düsturu't,Tibbi'l-Misbah</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> d. Zâdu'l-Mesir fî Ilaci'l-Bevâsir</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 16. Atufî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Hifzu'l-Ebdân</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Ravzu'l-Insan fî Tedabir-i Sihhati'l-Ebdân</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 17. Ilyas b. Isa Müfredât</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 18. Nidaî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Baytarnâme</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Manzume-i Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Menafi'n-Nâs</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> d. Tababet-i Beseriye ve Baytariyye </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 19. Hekim Dotor Asay-i Pirân</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 20. Takiyüddin Sirazî Enisu'l-Etibba fi't-Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 21. Mehmed Efendi Menbau'l-Hayat</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 22. Davud Antakî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Bugyetu'l-Muhtac</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. ed-Durretu'l-Muntahab</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Elfiye fi't-Tib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> d. Letaifu'l-Minhac</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> e. Mecmau'l-Menafii'l-Bedeniyye</span></span></span></p> <p style="text-align: center">_________:__________</p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Riyâziye:</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Kâtip Çelebi'ye göre "Riyâziye" hendese (geometri), hey'et (astronomi), hesab (matematik) ve musikî dallarina verilen müsterek bir tabirdir. Günümüzde, bu ilimlerin her biri müstakil birer brans olarak varliklarini sürdürmektedirler. Bu bakimdan biz riyâziye bahsinde sadece aritmatik, geometri ve cebir gibi sayi ve ölçü temeline dayanarak niceliklerin özelliklerini inceleyen matematik ilminden bahsetmek istiyoruz.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Osmanli Devleti'nin kurulusu ile beraber, ahenkli bir sekilde tesis edilen ilmî müesseseler arasinda Iznik ve Bursa medreseleri ilk sirayi alirlar. Bu ilk Osmanli medreselerinde fikih denilen Islâm hukuku ile kelâm yaninda aklî ilimlerden mantik ve riyazatin da ihmal edilmedigi anlasilmaktadir. Adivar, su ifadelerle konuya bir açiklik getirmek ister: "Bu ilk medreselerde ne okutuldugunu açik bir sekilde bilmek pek faydali olabilirdi. Fakat bu hususta kesin bilgilere sahip olmamakla birlikte, o vakitler hemen bütün ilim kitaplari Arapça yazilmis oldugundan, medreseler programinda bu dilin önemli bir yer tuttugu muhakkak olup, fikih ve kelâm yaninda aklî ilimlerden mantik ve matematigin de tamamiyle ihmal edilmedigi kestirilebilir." Muhtemelen, Adivar'in bu görüsünü oldugu gibi benimseyen ve buna ilavelerde de bulunan Sehabettin Tekindag da konu ile ilgili olarak sunlari yazar: "Bununla beraber diger Anadolu medreselerinde oldugu gibi fikih ve kelâm yaninda, aklî ilimlerden mantik ve riyazatin da ihmal edilmedigi kestirilebilir. Nitekim Bursa'da dogan Türk riyazeci ve astronomu Kadizâde-i Rumî, Semerkand'a giderek Semerkand Rasathanesi müdürlügüne ve Semerkand Medresesi reisligine getirildi." O, Iznik'teki Orhan Gazi Medresesi'nden bahsederken de asagidaki bilgileri vermek suretiyle bu dönemde aklî ilimlerin ileri bir seviyede olduguna isaret eder: "Ilk Osmanli Medresesi, Iznik'te Orhan gazi tarafindan kurulan ve Iznik Orhaniyesi adini alan medresedir. Orhan Gazi, gerekli vakiflarini yaptigi Iznik Orhaniyesi'nin müderrisligine naklî (ulûm-i ser'iyye) ve aklî (hikmet-i ameliye - hikmet-i nazariye) ilimlerde mütehassis bir bilgin olan Kayseri'li Serafeddin Davud (öl. 1350)'u getirdi."</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Daha önce de kisaca temas edildigi gibi, gerek Osmanli, gerekse daha önceki medreselerde riyâziye dersleri okutuluyordu. Hele dönemimiz itibariyle bizi ilgilendiren XV ve XVI. asirlarda riyâziyat denilen ilimlerde epey mesafe katedilmisti. Nitekim Fâtih Sultan Mehmed'in kurdugu "Semâniye Medreseleri"nin en alt seviyesi olan "Hasiye-i Tecrid" bölümünde muhtasarat denilen Sarf, Nahiv, Hesap, Hendese ve Hey'et gibi ilimlerin tahsili, Osmanlilarda müsbet ilme verilen degeri göstermektedir. Devrinin üniversitesi sayilan Sahn-i Semân'in muhtelif siniflarinda kelâm, fikih, hadis ve tefsir gibi dinî ilimlerin yaninda, matematik, astronomi ve geometri derslerinin de okutuldugu ve buradan kadi, müderris ve tabiblerin yanisira mühendislerin de yetistigi, okutulan derslerden anlasilmaktadir. Kanunî Sultan Süleyman döneminde gerek okutulan dersler, gerekse müstakil fakülte diyebilecegimiz tip ve riyâziye medreselerinin açildigi görülür. Konuyu daha fazla uzatmamak için Osmanli diyarinda XV ve XVI. asirlarda yetiserek günümüze eser birakmis olan bazi riyâziyecilerin isim ve eserlerini vermekle yetinmek istiyoruz. Böylece bu dönemde adi geçen sahada da Osmanli dünyasinin nasil bir gayret içinde oldugunu görmüs olacagiz.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> <strong>Riyâzeci Eseri</strong></span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 1. Ali b. Hibetullah (öl. 1402) Hulâsatü'l-Minhac fî Ilmi'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Kadizâde-i Rûmî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Muhtasar fi'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Risâle fî Istihraci'l-Ceyb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c. Serhu Eskâli't-Tesis</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 3. Ibrahim b. Mehmed el-Halebî Umdetu't-Tullâb fî Ilmi'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 4. Mahmud b. Kadi Manyas A'cabu'l-Uccab (son kisim matematik)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 5. Fethullah Sirvanî Serhu Eskâli't-Te'sis</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 6. Molla Lütfi Tez'ifu'l-Mezbâh</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 7. Haci Atmaca Mecmau'l-Kavaid</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 8. Alaeddin Ali Fenarî Serhu Tecnis fi'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 9. Hayatî el-Hüseynî Tuhfetu'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 10. Müslihiddin b. Sinan Risâle-i Eflatuniyye (Arapça matematik)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 11. Muzafferuddin Ali Sirazî Hasiye li Halli Müskilât-i Öklides</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 12. Matrakçi Nasuh</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Câmiu'l-Kitâb ve Kemâlu'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. el-Ken'aniyye fi'l-Hisâb.</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 13. Mehmed b. Ibrahim Halebî</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> a. Adetu'l-Hâsib ve Umdetu'l-Muhâsib</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> b. Ref'ul-Hicâb an Kavâidi'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> c.Tezkire (geometri ile ilgili)</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 14. Yusuf b. Kemal Câmiu'l-Hisâb</span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> 15. Sa'dî b. Halil Miftâhu'l-Müskilât.</span></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Görüldügü gibi sadece XV ve XVI. asirlarda yetisen ve her biri sahalari ile ilgili eser yazanlardan sadece birkaçina isaret edildi. Bu müelliflerin, eserleri sadece bizim siaret ettiklerimiz degildir. Fakat konu itibariyle biz sadece alanlari ile ilgili eserleri verdik.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> Sonuç olarak sunu söyleyebiliriz ki, XV ve XVI. asirlar, Osmanli dünyasinda, hemen her sahada ilerlemenin kayd edildigi asirlardir. Bununla beraber sunu da belirtmemiz gerekir ki, çesitli sebeplerden dolayi (burada buna girmeye gerek duymuyoruz) bu asirlardan sonraki dönemlerde ayni dinamizm devam ettirilememistir. Bu da ülkeyi yavas yavas bir inhitata dogru götürmüstür.</span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"><span style="font-family: 'Arial'"><span style="font-family: 'Georgia'"><span style="font-size: 12px"> </span></span></span></p> <p style="margin-left: 20px"></p> <p style="margin-left: 20px"></p></blockquote><p></p>
[QUOTE="Ekrem, post: 14229, member: 3"] [b]Tarih:[/b] [INDENT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]Biraz önce, Osmanli dünyasinda din ve hukuk alaninda söhret kazanmis birkaç âlimden söz ettik. Halbuki XV ve XVI. asirlardaki Osmanli Seyhülislâmlari'na bakildigi zaman, tamaminin dönemlerine göre büyük birer kiymet olduklari görülür. Dinî sahada böyle degerleri yetistiren Osmanli, baska sahalarda da ünlü isimler çikarmistir. Biz, bunlardan -dinî ilimler hariç- sahalarina göre birkaçinin isim ve eserlerini vermekle o asirlardaki gelismenin derecesi hakkinda bir fikir vermeye çalisacagiz.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [CENTER][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Tarih:[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [/CENTER] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Bilindigi gibi tarih ilmi, Islâm'in ilk dönemlerinden itibaren üzerinde durulan önemli bir koldur. Öyle anlasiliyor ki, Islâm'in zuhurundan sonra Müslüman milletlerin, tarihle ugrastiklari kadar hiç bir millet ugrasmamistir. Ibret alinmasi ve bazi Kur'an âyetleri ile Hadis'lerin yorumlanabilmesi bu ilim sâyesinde mümkün olmustur. Bu sebeple tarih ilmi gerek Osmanlilarda, gerekse diger Müslüman devletlerde büyük bir gelismeye mazhar olmustu. Bu bakimdan Osmanli dünyasinda tarih ilmi bir hayli mesafe katetmisti. Bununla beraber, sunu da belirtmek zorundayiz ki Osmanli tarihçiligi XV. yüzyilin ortalarina dogru baslamisti denebilir. Bu tarihten önce yazilan vekayi, hem az, hem de bir mübhemlik arzeder. Bu bakimdan Ahmedî'yi bir kenara birakacak olursak, derli toplu yazilmis olani Âsik Pasazâde'nin Tevârih-i Âl-i Osman isimli eseridir diyebiliriz. Bu eser, mühim bir tarihtir. Âsik Pasazâde, ilk Osmanli vekayiini babasindan naklen Bursa'da Orhan Gazi Camii Imami Yahsi Fakih'ten nakletmistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Fâtih Sultan Mehmed zamaninda yasayan Kâsifî'nin Gazanâme-i Rum isimli bir tarihi ile içinde Osmanli vekayii bulunan Abdurrahman Bistamî'nin, II. Murad zamaninda yazdigi eser, Osmanli tarihine ait bazi kisimlari ihtiva etmektedir. Bundan baska, Mevlânâ Sükrullah'in (öl. 868/1464'den sonra) Farsça yazdigi Behcetü't-Tevârih isimli eserin sonunda Fâtih Sultan Mehmed'in cülûsuna kadar gelen muhtasar bir Osmanli tarihi vardir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] XV. yüzyilin son yarisi içinde Enverî tarafindan yazilarak kismen Osmanli tarihinden bahseden ve Vezir-i A'zam Mahmud Pasa'ya ithaf olunan Düstûrnâme, Tâcizâde Cafer Çelebi'nin Istanbul Fetihnâmesi, Dursun Bey'in Târih-i Ebu'l-Feth isimli tarihi ile Fâtih'in son Vezir-i A'zami olan Karamanî Mehmed Pasa'nin Nisanci iken yazdigi Arabça Osmanli Tarihi'ni görmekteyiz. Son iki eser Fâtih devrine aittir. XV. asir ortalarinda Rum beylerinden Imroz'lu Kritovulos, Fâtih Sultan Mehmed devrinin bir kisim vekayiini Rumca olarak "Târih-i Sultan Mehmed Han-i Sâni" ismiyle kaleme alarak padisaha takdim etmisti.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Fâtih Sultan Mehmed'in emriyle Sehdî isminde bir sair, Âl-i Osman tarihini Sehnâme tarzinda yazmaya baslamis ve on bin beyitten daha fazla nazmetmisken vefati üzerine eseri yarim kalmistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] XV. yüzyilin sonlariyla XVI. yüzyil baslarinda -bilhassa Sultan II. Bâyezid devri- Osmanli tarihi yazanlar çogalmis, gerek nazmen gerekse nesren müellifleri malum ve meçhul bir hayli tarihî eser kaleme alinmistir. Bunlar içinde Âsik Pasazâde, Nesrî Mehmed Efendi, Katip Ruhî, Behistî ve Oruç Bey gibi isimleri zikredebiliriz. Osmanli tarihçiligi hakkinda daha fazla teferruata girmeden sadece XV ve XVI. asirlarda yetisen bazi tarihçi ve tarihle ilgili eserlerinin isimlerini vermekle yetinmek istiyoruz. Böylece ilmin bu dalinda yetisen ünlü isimleri ve eserlerini görmüs olacagiz:[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [CENTER][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Tarihçi Eseri[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]1. Enverî Düstûrnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]2. Sükrüllah Behcetu't-Tevârih[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]3. Dursun Bey Târih-i Ebu'l-Feth Sultan Mehemmed Han[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]4. Oruç Bey Tevârih-i Âl-i Osman[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]5. Âsik Pasazâde Tevârih-i Âl-i Osman[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]6. Nesrî Mehmed Cihannüma[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]7. Idris-i Bitlisî Hest Behist (Sekiz Cennet)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]8. Kemal Pasazâde Tevârih-i Âl-i Osman[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]9. Sücûdî Selimnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]10. Celâlzâde Mustafa Selimnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]11. Hoca Sa'düddin Efendi Tâcü't-Tevârih[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]12. Bostan Çelebi Süleymannâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]13. Matrakçi Nasuh Süleymannâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]14. Gelibolu Mustafa Âli Künhu'l-Ahbar[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3]15. Selanikî Mustafa Efendi Târih-i Selanikî.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT]_____________________:__________________ [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B] Cografya:[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [/CENTER] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Osmanlilar, cografya ilminde de önemli mesafeler katedip bu ilmin gelismesine hizmet etmislerdi. Bu devlette cografya ile ilgili eserlerin yazilmasi XV. asrin ortalarindan itibaren, fetihlerin artmasina paralel olarak artis göstermistir. XVI. asirda ise önemli ve mükemmel eserler meydana çikmistir. Bu mükemmeliyet XVII. asrin son yarisina kadar devam etmistir. Fâtih Sultan Mehmed, Batlamyus'un cografyaya ait levhalarini tedkik ederek, bunlarin aslina uygun ve anlasilir bir sekilde tertip ve düzenlenmesini emretmistir. Bu hususta hiç bir fedakarliktan da kaçinmamistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Bilindigi kadari ile en eski Türkçe cografya kitabi Yazicizâde Ahmed Bican Efendi tarafindan 857 (m. 1453)'de Gelibolu'da tercüme suretiyle kaleme alinanidir. Ahmed Bican Efendi, bunu Kazvinî'nin "Acaibu'l-mahlukat" adli eserinden tercüme etmistir. Ancak XVI. yüzyilin ortalarinda Osmanli ülkesinde ünlü bir denizci ve haritaci ile karsilasiyoruz. Pirî Reis adini tasiyan bu ünlü denizci ve haritacinin tamamen orijinal olan dünya atlasinin sadece birkaç parçasina sahip bulunmaktayiz. 1515'te ceylan derisi üzerine çizilmis bulunan dünya haritasi, 1517'de Yavuz Sultan Selim Han'a sunulmustur. Burada Pirî Reis'in "Kitab-i Bahriye'sini de zikretmek gerekir. Kitab-i Bahriye, orijinal bir cografya kitabi olup, haritacilik bakimindan da önemli bir gelismislik örnegini teskil etmektedir. Mütehassislar tarafindan o tarihlerde Avrupa'daki haritalarin en mükemmeli olduguna isaret edilmektedir. Kitabu'l-Bahriye, Türkçe'deki ilk deniz atlasi ve portulani (rehber)dir. Ak Deniz çevresini, hem kendisinin genis tecrübesi ve hem de simdi çogu kaybolmus eski haritalara dayanarak kiyi, köse, liman, sahil, sehir ve kasaba tanitir. Ilkin 1521'de telif edilmis, daha sonra yeniden genisletilip 1525'de Damad Ibrahim Pasa araciligi ile Kanunî Sultan Süleyman Han'a takdim edilmistir. Kitab-i Bahriye'nin tibki basimi 1935 yilinda Istanbul'da yapilmistir. Kitab, manzum bir önsözle baslayip yine manzum bir sonuçla biter. Önsöz dikkatli bir sekilde okunursa, yazarin kuvvetli bir arastirma ve ince bir gözlem kudretiyle zamaninin cografya eserlerini ve gezdigi her yerin durumunu inceleyerek eserini yazdigi anlasilir. [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] XVI. yüzyilin denizcilerinden Seydi Ali Reis'in vücuda getirdigi Atlas'i (Muhit) pek degerlidir. Pirî Reis'ten sonra Süveys kaptani olan Galatali Seydi Ali Reis (öl. 970 = 1562) Umman ve Hind denizlerindeki seferleri sonucunda bas tarafi kozmografya ve bunun kaidelerinden, diger kisimlari da Kizildeniz, Aden ve Basra körfezleri ile Umman denizi ahvalinden bahseden mükemmel bir eser vücuda getirmistir. Bu eser, Hammer tarafindan Almanca'ya tercüme edilmistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] XV ve XVI. yüzyil Osmanli cografyacilari ve eserleri hakkinda bilgi veren pek çok kaynaga sahip bulunmaktayiz. Ancak konuyu daha fazlauzatmamak için bunlardan bir kisminin sadece isim ve eserlerini vermekle yetinmek istiyoruz:[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [CENTER][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Cografyaci Eseri[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 1. Ahmed Bican Acaibu'l-Mahlukat[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 2. Muslihiddin Mustafa b. Vefa Mülheme-i Seyh Vefa[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 3. Kemal Reis Tuhfetu's-Selâtin[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 4. Ali Ekber Hitaî Hitaynâme (Çin'e seyahati anlatir)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 5. Pirî Reis[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Dünya Haritasi[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Kitab-i Bahriye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 6) Seydi Ali Reis[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Mir'atu'l-Memâlik[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Muhit[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 7. Müneccim Ahmed b. Ali Kanun fi'd-Dünya[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 8. Ali Macar Reis 7 haritali bir kolleksiyon[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 9. Sipahizâde Ahmed b. Ali[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Esmau'l-Buldan[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Evzau'l-Mesâlik ilâ Marifeti'l-Buldan[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 10. Kadi Abdurrahman Acaibu'l-Uzma (genisletilmis tercüme) [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3][B] Astronomi:[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [/CENTER] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Tarihimizde "Hey'et" veya "Ilm-i Hey'et" ismi ile anilan astronomi, riyazî ilimler cümlesinden oldugundan Osmanli medreselerinde matematik ve geometri ile birlikte okutulmaktaydi. Osmanlilarda astronomi, esasli olarak Ali Kusçu'nun ülkeye gelmesiyle baslar. Ali Kusçu'dan sonra Osmanli ülkesinde astronomi ve matematik ilimlerinin ilerlemesi için en çok çalisanlardan biri de Mirim Çelebi diye söhret bulan Mahmud b. Mehmed'dir. Kadizâde-i Rumî ile Ali Kusçu'nun torunudur. Hocazâde ile Sinan Pasa'dan ders görmüstür. Matematik, astronomi ve usturlaba dair eserler yazan bu bilgin astronom, Sultan II. Bâyezid'in emriyle Ulug Bey Zic'ine "Düstûru'l-Amel ve Tashihu'l-Cedvel" adiyla Farsça bir serh yazmistir. Yazar, eserde didaktik bir yol takip etmistir. Nitekim bir derecelik bir yayin sinüsünü hesab etmek için çok açik misallerle bes sistem göstermistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Mirim Çelebi, kendisini çok seven ve takdir eden Yavuz Sultan Selim (bu dönemde Anadolu kadiaskerligine kadar yükselmisti.) adina Ali Kusçu'nun Fethiye'sine bir serh yazmistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Ali Kusçu ve yetistirmis oldugu astronomlardan sonra bu ilimde ilk ciddi gelisme hamlesine 1577 senesinde tesadüf edilmektedir. Zira bu yilda Takiyüddin Mehmed b. Maruf'un gayretiyle Osmanli Devleti'nde ilk rasathane kurulmustur. Takiyüddin'in bu rasathânesi, Tycho Brahe'nin Uranniborg (XVI. yüzyil),Ulug Bey'in Semerkand (XV. yüzyil) ve Nâsiruddin Tûsî'nin Meraga (XIII. yüzyil) rasathâneleriyle karsilastirilabilecek nitelikte mühim bir rasathânedir. Osmanlilarin ilk rasathânesinin bilimsel seviyesinin ortaya konulmasi, bilim tarihimiz bakimindan ayri bir önem tasimaktadir. Bu sebeple, o dönemin çagdas bir rasathânesiyle Takiyuddin'in kurdugu rasathânenin mukayesesi degerlendirmeye katkida bulunacaktir. Gerçekten, Avrupa'nin ilk ortaçag rasathanesi Tycho Brahe'ninkidir. Ayrica, büyük bir tesadüf eseri olarak her iki rasathâne de hemen hemen ayni yillarda kurulmustur.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Dönemin, bu ilimdeki gelismisligini ortaya koyabilmek için iki rasathâneyi mukayese etmek gerekir. Takiyüddin'in rasathânesi ile ilgili bilgi, III. Sultan Murad'in Sehnâmesi'nde ve "Âlat-i Rasadiye li zic-i Sehinsahiye"de bulunmaktadir. Tycho Brahe ise 1598'de yayinladigi "Astronomiae Instauratae Mecanicae" adli eserinde aletlerini, gözlemlerini ve astronomiye katkisini ayrintilari ile açiklar. Bir rasathânenin bilimsel seviyesi, orada insa edilen ve kullanilan âletlerin mükemmelligine, yapilan gözlemlerin niteligine ve ayrica mevcud astronomlarin evrensel çalismalarina baglidir. Sehnâmedeki resimden anlasildigina göre 16 astronom veya görevlinin çalistigi rasathânedeki bütün aletler, bizzat Takiyüddin tarafindan imal edilmislerdi. Osmanli dönemindeki astronomi ile ilgili bu kisa malumattan sonra, XV ve XVI. asirlarda yetisip eser yazmis olan astronomlarindan birkaçini buraya alabiliriz:[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [CENTER][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Astronom Eseri[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 1. Abdülvacib b. Mehmed[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Manzume fi'l-Usturlâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Meâlimu'l-Evkat[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 2. Hüsameddin Tokadî Kavs-i Kuzeh (Gökkusagi hakkinda)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 3. Ali Kusçu[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Hallu Eskâli'l-Kamer[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Meserretu'l-Kulûb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Risâletu'l-Fethiyye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 4. Sinan Pasa[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Fethu'l-Fethiyye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Risâle fî halli Eskâl-i Muaddili Utarid.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 5. Hüseyin b. Hasan el-Konevî Ravzatu'l-Müneccimîn[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 6. Bedreddin Mehmed Mardinî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. ed-Dürrü'l-Mensûr[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. el-Fethiyye fî Ameli'l-Ceybiyye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 7. Hoca Ataullah Acemî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Risâle fî Ilmi'l-Evzân[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Usturlab[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 8. Mehmed b. Kâtib Sinan[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Hediyetu'l-Mülûk (II. Bâyezid için kaleme alinmistir.)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Mizânu'l-Kevâkib (Kanunî'ye takdim)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Muvazzihu'l-Evkat fî Marifeti'l-Mukantarat[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 9. Sinaneddin Yusuf Serhu'l-Fethiyye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 10. Müeyyedzâde Abdurrahman Ef. Risâle fî Küreti'l-Müdahrece[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 11. Sinaneddin Yusuf Acemî Risâle fi'l-Hey'e[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 12. Mirim Çelebi[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Düstûru'l-Amel[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Risâletu'l-Ceyb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Risâle fi'l-Kible[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] d. Risâle fi'l-Usturlâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 13. Mirim Kösesi Mehmed Ef. Kitab fî Ilmi'l-Hey'e[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 14. Muslihiddin Larî [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Serhu Risâle fi'l-Hey'e[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Tezkire fî Ilmi'l-Hey'e[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 15. Muvakkit Mustafa b. Ali[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. A'lamu'l-Ibâd fî Ahbari'l-Bilâd[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. A'mal-i Usturlâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Risâletu'l-Mikat fî Ilmi'l-Evkat[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 16. Perviz Efendi Mirkau's-Semâ[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 17. Takiyuddin Mehmed[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Âlâtu'r-Rasadiye li Zic-i Sehinsahiye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Behcetu'l-Fikr fî Haleti's-Sems ve'l-Kamer[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Cedavilu Rasadiye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] d. Gurubu Semsin Sebebi ve Teahhuru[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] e. Hülasetu'l-A'mal fî Mevakiti'l-Eyyam ve'l-Leyâl[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT]______________:______________ [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Tip:[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [/CENTER] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Osmanli ülkesinde gerek sivil, gerekse askerî hayatta büyük ragbet görerek gelisen ilim subelerinden biri de tiptir. Osmanli padisah ve idarecilerinin baska ülkelerden gelen hekimlere olan iltifatlari ile onlara sagladiklari imkhanlar ve Müslüman hekimlerin yetisip çogalmasina hasredilmis hastahânelerin kurulmasi (vakfiye sartlarina göre gayr-i müslim hekim tayin edilemez) tabâbetin inkisafina sebep olmustur. Osmanli tabâbetine hem hastahâne, hem de tip medresesi olarak hizmet eden Bursa Dâru't-Tibbi, Osmanli Devleti'nin ilk saglik tesisidir. Uludag eteklerinde, havadar ve genis bir arazide iki katli olarak insa edilen hastahânenin genis bir bahçesi vardi. Hücre ve salonlarin kapilari bu bahçeye açilirdi. Bu ilk Türk tip müessesesi, kisa zamanda öyle bir söhret kazandi ki, meshur tabiblerden bir çogu buranin kadrosuna dahil olabilmek için gayret sarf ediyordu.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Bilinen kadari ile Anadolu'da Türkçe yazilmis en eski tip kitaplari ancak XIV. yüzyila kadar çikabilmektedir. Eski Anadolu türkçesi döneminde XIII. yüzyildan baslayarak dinî ve edebî ürünlerin yazilmis oldugu gözönüne alindiginda tipla ilgili eserlerin oldukça geç bir tarihte yazilmaya baslandigi görülür. Bunun en önemli sebebi Anadolu Selçuklu Devleti zamaninda bilim dilinin Arapça olmasidir. Anadolu Beylikleri döneminde Türkçe'ye verilen önem artinca dinî ve edebî sahalarda oldugu gibi tip konusunda da Türkçe eserlerin yazildigi görülür. Bu bakimdan burada Aydinoglu Beyligi'nin adini zikretmek gerekir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Osmanli döneminin ilk Türkçe telif tib kitabi olarak kabul edilen "Havâsu'l-Edviye"yi te'lif eden Ishak b. Murad ile Amasya Hastahânesi bashekimi Sabuncuoglu Serafeddin ve Sultan II. Murad adina 841 (m. 1437)'de "Zahire-i Muradiye" adli büyük tip kitabini yazan Sinoplu Mü'min b. Mukbil, sonradan Osmanli Devleti'ne gelip hizmet eden tabiblerdir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Fâtih Sultan Mehmed devri, tibbî faaliyet ve gelismeler bakimindan önemli bir devirdir. Fâtih, saglik islerini organize eden ve o günün sartlarina göre çok ileri bir zihniyetin anlayisi oldugu anlasilan Hekimbasilik (Reisu'l-Etibba) müessesesini kurarak, basina Kutbeddin Ahmed'i getirmisti.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Musikî, su sesi ve çiçeklerle de tedavi sistemini gelistiren Osmanli tip dünyasinda yeni metodlarla bazi hastaliklara tedavi uygulandigi görülmektedir. Arastirma alanimizin disinda kalan bu konuda daha fazla teferruata girmeden sadece bazi tabiblerimizin hangi eserleri nasil meydana getirdikleri ve hangi hastaliklara çare bulduklarina kisaca temas edecegiz.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 873 (m. 1468)'de Amasya'li Sabuncu oglu Serafeddin b. Haci Ilyas'in, okudugu kitaplarla tecrübelerine dayanarak onyedi bâb üzerine te'lif ettigi tib kitabi dahilî ve haricî tedavi yollarini göstermektedir. Ahmedî'nin "Tervihu'l-Ervah" adli manzum tib kitabi XV. yüzyilin ortalarina dogru yazilmistir. Bu eserde, anatomiye ait kisa bilgiler verildikten sonra birer birer hastaliklarin tedavisinden bahsedilmektedir. XV. asir sonlari ve XVI. asir baslarinda yazildigi tahmin edilen "Yadigâr-i Ibn Serif" adli tibbî eser, havadan, sudan, yiyecek, içecek, spor ve hastaliklarin arâzindan bahseder. Halka göre yazildigi için pek çok nüshasi bulunan bu eserde, özellikle Gelibolu'dan bahsedilmektedir. Bu da müellifin Gelibolu'lu veya oraya yerlesmis bir kimse oldugunu göstermektedir. Eserde, hastaliklarin belirti ve ilaçlarindan bahsedilmektedir. Eser, Ibn Sina'nin Kanunu ile Ibn Baytar'in Müfredat'indan da istifade edilerek kaleme alinmistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Daha önce kisaca temas edildigi gibi Osmanli Devleti, dis ülkelerden kendisine iltica eden veya herhangi bir sekilde gelen tabiblere fazlasiyla ragbet gösteriyordu. Nitekim Timurlulardan, Ebu Said'in tabibi Kutbeddin Ahmed (öl. 903 H. = 1497 M.), efendisinin, Uzun Hasan'a esir düsüp öldürülmesinden sonra Osmanlilara iltica etmisti. Osmanlilar, kendisine büyük bir ilgi göstererek yevmî (günlük) besyüz akça üzerinden maas baglamislardi. Bunun disinda ayrica her ayda 20 bin akça gibi gayet yüksek bir meblag vermislerdi. Böyle bir ragbet, disaridan bir hayli tabibin gelmesine vesile olmustu. Nitekim, Sirvan'li Hekim Sükrullah, Hoca Ataullah, Hekim Lâri, Hekim Arap, Tebriz'li Kemal gibi isimler, burada ilk akla gelenler olarak zikredilebilir. Böylece Osmanli bir mânâda disardaki beyin göçünü ülkesine dogru hizlandirmak suretiyle bu bransin kendi topraklarinda inkisaf edip gelismesini sagliyordu.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Bu tabiblerden baska, nebatî tipla mesgul olan Altunîzâde (öl. XV. yüzyil sonlari) ayni zamanda operatörlük yapabilecek bilgi ve beceriye sahipti. Bunun, idrar darligi çekenlere sonda ameliyati yaparak muvaffak oldugunu Sakaik-i Numaniye'den ögrenmekteyiz. Bu arada, XVI. asir baslarinda Necmeddin Mahmud'un "el-Hâdî fî ilmi'z-Zâdî"adli eseri, "Mecmau'l-Mücerrebât" adiyla ve ilavelerle Türkçe'ye çevrilmistir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Izmitli Muhyiddin Mehmed (öl. 910 H. = 1504 M.), Amasya'li Tabib Mehmed b. Lütfullah ile Haci Hekim (öl. 913 H. = 1507 M.), lugat ilminde Bahru'l,Garaib ve tiptan Kasimiyye müellifi Amasya'li Halimî (öl. 882 H. = 1478 M.'den sonra), tip, matematik ve edebiyatta söhret sahibi olup teshil adli eserini yazan Perviz b. Abdullah (öl. 978 H. = 1570 M.) ve Tabib Tebriz'li Kemal'in oglu olup mesanedeki taslara dair Türkçe bir eser yazmis olan Ahi Ahmed Çelebi (öl. 930 H. = 1523 M.) bu tarihlerde yetismis olan belli basli tabiblerdendi. Bunlardan Muhyiddin Mehmed, Haci Hekim, Kaysunîzâde, Sinaneddin Yusuf ve Ahi Çelebi hekimbasilikta da bulunmuslardi.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Ibn Kemal'in, "Rücûu's-Seyh ile's-Sabâ fi'l-Kuvveti ale'l-Bâ" isimli eseri, Arapça olup Yavuz Sultan Selim'in emri ile kaleme alinmistir. Ihtiyarlarin kuvve-i bahiyyesinin artirilmasina dairdir. Âli Çelebi tarafindan tercüme edilmistir. yukarida adi geçen Mehmed b. Lütfullah'in, II. Bâyezid'in oglu ve Amasya Valisi Sehzâde Ahmed adina "Müfredât-i Tip" tarzinda Arapça bir eseriyle, kendisini himaye eden Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi nâmina yine Arapça onyedi fasil üzerine mafsal hastaliklarina dair diger bir eseri vardir. 911 H. (1505 M.)'de Cerrah Ibrahim b. Abdullah tarafindan Yunanca aslindan tercüme edilmis olan "Alaim-i Cerrahîn" ve 967 H. (1559 M.)'de vefat eden Ilyas b. Isa'nin "Müfredât" isimli eserleri de XVI. yüzyilin ilk yarisina aittirler. Bu arada Atûfî Hayreddin'in (öl. 948 H. = 1541 M.)de "Hifzu'l-Ebdân" isimli bir eseri oldugunu belirtmek gerekir. Bu dönemin tibbî eserlerinden birisi de Yahudi Dotor adinda bir tabibin olup takriben 951 H. (1544 M.)'de ve Hekimbasi Kaysunîzâde zamaninda Kitab-i Asây-i Pirân isimli eseridir. Hekim Dotor'un dede ve babasinin Ispanya'da doktor olduklari belirtilmektedir.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Ele aldigimiz asirlarda, Osmanli dünyasinda tip, eczacilik ve hastahânelerle ilgili büyük bir gelisme görülmektedir. Ser'iyye Sicili kayitlarinda da mesane ve ameliyatlarla ilgili bilgiler bulunmakla beraber biz, konuyu daha fazla uzatmamak için üzerinde fazla durmadik. Bununla beraber Osmanli dönemi Dâru's-Sifalari ve buralarda çalisanlar hakkinda kisaca bilgi vermek ihtiyacini duydugumuzu belirtmek isteriz. Böylece, nazarî tibbin yaninda amelî tibbin gerçeklestirildigi hastahaneler hakkinda da bilgi sahibi olmus olacagiz.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Klasik Osmanli hastahaneleri olan Dâru's-Sifalarin mimarî özellikleri birçok arastirici tarafindan incelenmis olmakla birlikte buralarda yürütülen faaliyetler üzerinde yeterince çalisma yapilmadigi anlasilmaktadir. Osmanli Dâru's-Sifalarinin vakfiyeleri dikkatle incelendiginde bu vakfiyelerde klasik Osmanli hastahanelerinin yönetiminin yanisira hekim ve diger saglik mensuplari ile ilgili degerli bilgiler bulundugu görülür. Vakfiyelerde Dâru's-Sifadaki görev dagilimi, görevlilerde aranan nitelikler, sorumluluklari ve beklenen bilgi ve beceri seviyesi ile ilgili olarak bütün hizmetliler için ayri ayri teferruatli sartlar kosulmasinin, özellikle XV ve XVI. yüzyillarda bir Osmanli gelenegi oldugu anlasilmaktadir. Gerçekten Bursa Yildirim Dâru's-Sifasi (802/1400), Fâtih Dâru's-Sifasi (875/1470), Edirne II. Bâyezid Dâru's-Sifasi (889-893 / M. 1484-1488), Manisa Hafsa Sultan Dâru's-Sifasi (H. 946/M. 1539), Haseki Sultan Dâru's-Sifasi (H. 957/M. 1550), Süleymaniye Dâru's-Sifasi (H. 961/M. 1553-1559), Atik Valide Dâru's-Sifasi (H. 990/M. 1582) ve Sultanahmet Dâru's-Sifasi (H. 1018-1026/M. 1609-1617) gibi Dâru's-Sifalarin vakfiyeleri üzerinde yapilan bir arastirmaya göre Dâru's-Sifalarda hizmet etmek üzere tayin edileceklerde aranan nitelikler, sorumluluklari ve görevlileri tesbit edilmistir. Buna göre Dâru's-Sifa görevlileri, tabib, kehhal, cerrah ve yardimci saglik mensuplari, assab, edviye-kûb, tabbah, kayyum, kâse-kes ile ferras, âb-rîzî, câme-suy, dellak gibi temizlik hizmetlileri ve nâzir, vekilharç, kâtip gibi idarî yetkililer ile mahzenci, bevvâb, gassal ve imamdan olusurdu.*[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [CENTER][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3][B] Müellif (tabib, doktor) Eseri[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3][B] Ahmedî [/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Tervihu'l-Ervah[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Müntehab-i Sifa[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 2. Haci Pasa[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Kitabu'l-Feride[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Kitabu's-Saade ve'l-Ikbal[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Kitabu't-Ta'lim[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] d. Sifau'l-Eskam ve Devau'l-Âlâm[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] e. Müntehab-i Sifa[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 3.Seyhî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Kenzu'l-Menafi'[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 4. Mü'min b. Mukbil[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Kitabu't-Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Miftahu'n-Nur ve Hazainu's-Surûr[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Zahire-i Muradiye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 5. Aksemseddin[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Kitabu't-Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Maddetu'l-Hayat[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 6. Serafeddin Sabuncuoglu[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Cerrahiye-i Ilhaniye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Mücerrebnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 7. Bedr-i Dilsad[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Kehhalnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Kemalnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Muhtasaru't-Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 8. Ibn-i Serif Yhadigâr-i Ibn-i Serif[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 9. Mehmed b. Lütfuullah[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Müfredat-i Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Mafsal Hastaliklari[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 10. Sükrullah Sirvanî Ilyasiye fi't-Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 11. Kaysunîzâde Mehmed Tib Mecmuasi[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 12. Halimî Lütfullah Efendi Kasimiyye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 13. Hekimsah Mehmed Kazvinî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Asbabu Sitteti'z-Zaruriyye[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Mucez Serhi[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Nasihatnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 14. Ahi Çelebi[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Risâle-i Hassatu'l-Kilye ve'l-Mesâne[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Mucez Tercümesi[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 15. Kaysunîzâde Mehmed b. Mehmed [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. ed-Dürretu'l-Muntahab[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Düsturu'l-Bimâristan[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Düsturu't,Tibbi'l-Misbah[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] d. Zâdu'l-Mesir fî Ilaci'l-Bevâsir[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 16. Atufî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Hifzu'l-Ebdân[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Ravzu'l-Insan fî Tedabir-i Sihhati'l-Ebdân[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 17. Ilyas b. Isa Müfredât[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 18. Nidaî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Baytarnâme[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Manzume-i Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Menafi'n-Nâs[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] d. Tababet-i Beseriye ve Baytariyye [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 19. Hekim Dotor Asay-i Pirân[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 20. Takiyüddin Sirazî Enisu'l-Etibba fi't-Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 21. Mehmed Efendi Menbau'l-Hayat[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 22. Davud Antakî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Bugyetu'l-Muhtac[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. ed-Durretu'l-Muntahab[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Elfiye fi't-Tib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] d. Letaifu'l-Minhac[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] e. Mecmau'l-Menafii'l-Bedeniyye[/SIZE][/FONT][/FONT] _________:__________ [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Riyâziye:[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [/CENTER] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Kâtip Çelebi'ye göre "Riyâziye" hendese (geometri), hey'et (astronomi), hesab (matematik) ve musikî dallarina verilen müsterek bir tabirdir. Günümüzde, bu ilimlerin her biri müstakil birer brans olarak varliklarini sürdürmektedirler. Bu bakimdan biz riyâziye bahsinde sadece aritmatik, geometri ve cebir gibi sayi ve ölçü temeline dayanarak niceliklerin özelliklerini inceleyen matematik ilminden bahsetmek istiyoruz.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Osmanli Devleti'nin kurulusu ile beraber, ahenkli bir sekilde tesis edilen ilmî müesseseler arasinda Iznik ve Bursa medreseleri ilk sirayi alirlar. Bu ilk Osmanli medreselerinde fikih denilen Islâm hukuku ile kelâm yaninda aklî ilimlerden mantik ve riyazatin da ihmal edilmedigi anlasilmaktadir. Adivar, su ifadelerle konuya bir açiklik getirmek ister: "Bu ilk medreselerde ne okutuldugunu açik bir sekilde bilmek pek faydali olabilirdi. Fakat bu hususta kesin bilgilere sahip olmamakla birlikte, o vakitler hemen bütün ilim kitaplari Arapça yazilmis oldugundan, medreseler programinda bu dilin önemli bir yer tuttugu muhakkak olup, fikih ve kelâm yaninda aklî ilimlerden mantik ve matematigin de tamamiyle ihmal edilmedigi kestirilebilir." Muhtemelen, Adivar'in bu görüsünü oldugu gibi benimseyen ve buna ilavelerde de bulunan Sehabettin Tekindag da konu ile ilgili olarak sunlari yazar: "Bununla beraber diger Anadolu medreselerinde oldugu gibi fikih ve kelâm yaninda, aklî ilimlerden mantik ve riyazatin da ihmal edilmedigi kestirilebilir. Nitekim Bursa'da dogan Türk riyazeci ve astronomu Kadizâde-i Rumî, Semerkand'a giderek Semerkand Rasathanesi müdürlügüne ve Semerkand Medresesi reisligine getirildi." O, Iznik'teki Orhan Gazi Medresesi'nden bahsederken de asagidaki bilgileri vermek suretiyle bu dönemde aklî ilimlerin ileri bir seviyede olduguna isaret eder: "Ilk Osmanli Medresesi, Iznik'te Orhan gazi tarafindan kurulan ve Iznik Orhaniyesi adini alan medresedir. Orhan Gazi, gerekli vakiflarini yaptigi Iznik Orhaniyesi'nin müderrisligine naklî (ulûm-i ser'iyye) ve aklî (hikmet-i ameliye - hikmet-i nazariye) ilimlerde mütehassis bir bilgin olan Kayseri'li Serafeddin Davud (öl. 1350)'u getirdi."[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Daha önce de kisaca temas edildigi gibi, gerek Osmanli, gerekse daha önceki medreselerde riyâziye dersleri okutuluyordu. Hele dönemimiz itibariyle bizi ilgilendiren XV ve XVI. asirlarda riyâziyat denilen ilimlerde epey mesafe katedilmisti. Nitekim Fâtih Sultan Mehmed'in kurdugu "Semâniye Medreseleri"nin en alt seviyesi olan "Hasiye-i Tecrid" bölümünde muhtasarat denilen Sarf, Nahiv, Hesap, Hendese ve Hey'et gibi ilimlerin tahsili, Osmanlilarda müsbet ilme verilen degeri göstermektedir. Devrinin üniversitesi sayilan Sahn-i Semân'in muhtelif siniflarinda kelâm, fikih, hadis ve tefsir gibi dinî ilimlerin yaninda, matematik, astronomi ve geometri derslerinin de okutuldugu ve buradan kadi, müderris ve tabiblerin yanisira mühendislerin de yetistigi, okutulan derslerden anlasilmaktadir. Kanunî Sultan Süleyman döneminde gerek okutulan dersler, gerekse müstakil fakülte diyebilecegimiz tip ve riyâziye medreselerinin açildigi görülür. Konuyu daha fazla uzatmamak için Osmanli diyarinda XV ve XVI. asirlarda yetiserek günümüze eser birakmis olan bazi riyâziyecilerin isim ve eserlerini vermekle yetinmek istiyoruz. Böylece bu dönemde adi geçen sahada da Osmanli dünyasinin nasil bir gayret içinde oldugunu görmüs olacagiz.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [CENTER][FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [B]Riyâzeci Eseri[/B][/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 1. Ali b. Hibetullah (öl. 1402) Hulâsatü'l-Minhac fî Ilmi'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Kadizâde-i Rûmî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Muhtasar fi'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Risâle fî Istihraci'l-Ceyb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c. Serhu Eskâli't-Tesis[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 3. Ibrahim b. Mehmed el-Halebî Umdetu't-Tullâb fî Ilmi'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 4. Mahmud b. Kadi Manyas A'cabu'l-Uccab (son kisim matematik)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 5. Fethullah Sirvanî Serhu Eskâli't-Te'sis[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 6. Molla Lütfi Tez'ifu'l-Mezbâh[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 7. Haci Atmaca Mecmau'l-Kavaid[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 8. Alaeddin Ali Fenarî Serhu Tecnis fi'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 9. Hayatî el-Hüseynî Tuhfetu'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 10. Müslihiddin b. Sinan Risâle-i Eflatuniyye (Arapça matematik)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 11. Muzafferuddin Ali Sirazî Hasiye li Halli Müskilât-i Öklides[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 12. Matrakçi Nasuh[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Câmiu'l-Kitâb ve Kemâlu'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. el-Ken'aniyye fi'l-Hisâb.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 13. Mehmed b. Ibrahim Halebî[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] a. Adetu'l-Hâsib ve Umdetu'l-Muhâsib[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] b. Ref'ul-Hicâb an Kavâidi'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] c.Tezkire (geometri ile ilgili)[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 14. Yusuf b. Kemal Câmiu'l-Hisâb[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] 15. Sa'dî b. Halil Miftâhu'l-Müskilât.[/SIZE][/FONT][/FONT] [/CENTER] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Görüldügü gibi sadece XV ve XVI. asirlarda yetisen ve her biri sahalari ile ilgili eser yazanlardan sadece birkaçina isaret edildi. Bu müelliflerin, eserleri sadece bizim siaret ettiklerimiz degildir. Fakat konu itibariyle biz sadece alanlari ile ilgili eserleri verdik.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] Sonuç olarak sunu söyleyebiliriz ki, XV ve XVI. asirlar, Osmanli dünyasinda, hemen her sahada ilerlemenin kayd edildigi asirlardir. Bununla beraber sunu da belirtmemiz gerekir ki, çesitli sebeplerden dolayi (burada buna girmeye gerek duymuyoruz) bu asirlardan sonraki dönemlerde ayni dinamizm devam ettirilememistir. Bu da ülkeyi yavas yavas bir inhitata dogru götürmüstür.[/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial][FONT=Georgia][SIZE=3] [/SIZE][/FONT][/FONT] [FONT=Arial] [/FONT] [FONT=Arial] [/FONT][/INDENT] [/QUOTE]
Adı
İnsan doğrulaması
Günde beş vakit kıldığımız nedir?
Cevap yaz
Ana sayfa
Forumlar
İSLAMİ PAYLAŞIMLAR
İslam ve Osmanlı Tarihi
Osmanlı Tarihi
Xv ve xvı. Asırlarda osmanlılarda ılmı hayat
Üst
Alt