JavaScript devre dışı. Daha iyi bir deneyim için, önce lütfen tarayıcınızda JavaScript'i etkinleştirin.

Konuya cevap cer

Mesaj: <blockquote data-quote="Ekrem" data-source="post: 14229" data-attributes="member: 3">Tarih:Biraz önce, Osmanli  dünyasinda din ve hukuk alaninda söhret kazanmis birkaç âlimden söz  ettik. Halbuki XV ve XVI. asirlardaki Osmanli Seyhülislâmlari'na  bakildigi zaman, tamaminin dönemlerine göre büyük birer kiymet olduklari  görülür. Dinî sahada böyle degerleri yetistiren Osmanli, baska  sahalarda da ünlü isimler çikarmistir. Biz, bunlardan -dinî ilimler  hariç- sahalarina göre birkaçinin isim ve eserlerini vermekle o  asirlardaki gelismenin derecesi hakkinda bir fikir vermeye çalisacagiz.       Tarih:       Bilindigi gibi tarih ilmi, Islâm'in ilk dönemlerinden itibaren üzerinde  durulan önemli bir koldur. Öyle anlasiliyor ki, Islâm'in zuhurundan  sonra Müslüman milletlerin, tarihle ugrastiklari kadar hiç bir millet  ugrasmamistir. Ibret alinmasi ve bazi Kur'an âyetleri ile Hadis'lerin  yorumlanabilmesi bu ilim sâyesinde mümkün olmustur. Bu sebeple tarih  ilmi gerek Osmanlilarda, gerekse diger Müslüman devletlerde büyük bir  gelismeye mazhar olmustu. Bu bakimdan Osmanli dünyasinda tarih ilmi bir  hayli mesafe katetmisti. Bununla beraber, sunu da belirtmek zorundayiz  ki Osmanli tarihçiligi XV. yüzyilin ortalarina dogru baslamisti  denebilir. Bu tarihten önce yazilan vekayi, hem az, hem de bir mübhemlik  arzeder. Bu bakimdan Ahmedî'yi bir kenara birakacak olursak, derli  toplu yazilmis olani Âsik Pasazâde'nin Tevârih-i Âl-i Osman isimli  eseridir diyebiliriz. Bu eser, mühim bir tarihtir. Âsik Pasazâde, ilk  Osmanli vekayiini babasindan naklen Bursa'da Orhan Gazi Camii Imami  Yahsi Fakih'ten nakletmistir.       Fâtih Sultan Mehmed zamaninda yasayan Kâsifî'nin Gazanâme-i Rum isimli  bir tarihi ile içinde Osmanli vekayii bulunan Abdurrahman Bistamî'nin,  II. Murad zamaninda yazdigi eser, Osmanli tarihine ait bazi kisimlari  ihtiva etmektedir. Bundan baska, Mevlânâ Sükrullah'in (öl. 868/1464'den  sonra) Farsça yazdigi Behcetü't-Tevârih isimli eserin sonunda Fâtih  Sultan Mehmed'in cülûsuna kadar gelen muhtasar bir Osmanli tarihi  vardir.       XV. yüzyilin son yarisi içinde Enverî tarafindan yazilarak kismen  Osmanli tarihinden bahseden ve Vezir-i A'zam Mahmud Pasa'ya ithaf olunan  Düstûrnâme, Tâcizâde Cafer Çelebi'nin Istanbul Fetihnâmesi, Dursun  Bey'in Târih-i Ebu'l-Feth isimli tarihi ile Fâtih'in son Vezir-i A'zami  olan Karamanî Mehmed Pasa'nin Nisanci iken yazdigi Arabça Osmanli  Tarihi'ni görmekteyiz. Son iki eser Fâtih devrine aittir. XV. asir  ortalarinda Rum beylerinden Imroz'lu Kritovulos, Fâtih Sultan Mehmed  devrinin bir kisim vekayiini Rumca olarak "Târih-i Sultan Mehmed Han-i  Sâni" ismiyle kaleme alarak padisaha takdim etmisti.       Fâtih Sultan Mehmed'in emriyle Sehdî isminde bir sair, Âl-i Osman  tarihini Sehnâme tarzinda yazmaya baslamis ve on bin beyitten daha fazla  nazmetmisken vefati üzerine eseri yarim kalmistir.       XV. yüzyilin sonlariyla XVI. yüzyil baslarinda -bilhassa Sultan II.  Bâyezid devri- Osmanli tarihi yazanlar çogalmis, gerek nazmen gerekse  nesren müellifleri malum ve meçhul bir hayli tarihî eser kaleme  alinmistir. Bunlar içinde Âsik Pasazâde, Nesrî Mehmed Efendi, Katip  Ruhî, Behistî ve Oruç Bey gibi isimleri zikredebiliriz. Osmanli  tarihçiligi hakkinda daha fazla teferruata girmeden sadece XV ve XVI.  asirlarda yetisen bazi tarihçi ve tarihle ilgili eserlerinin isimlerini  vermekle yetinmek istiyoruz. Böylece ilmin bu dalinda yetisen ünlü  isimleri ve eserlerini görmüs olacagiz:       Tarihçi Eseri     1. Enverî Düstûrnâme     2. Sükrüllah Behcetu't-Tevârih     3. Dursun Bey Târih-i Ebu'l-Feth Sultan Mehemmed Han     4. Oruç Bey Tevârih-i Âl-i Osman     5. Âsik Pasazâde Tevârih-i Âl-i Osman     6. Nesrî Mehmed Cihannüma     7. Idris-i Bitlisî Hest Behist (Sekiz Cennet)     8. Kemal Pasazâde Tevârih-i Âl-i Osman     9. Sücûdî Selimnâme     10. Celâlzâde Mustafa Selimnâme     11. Hoca Sa'düddin Efendi Tâcü't-Tevârih     12. Bostan Çelebi Süleymannâme     13. Matrakçi Nasuh Süleymannâme     14. Gelibolu Mustafa Âli Künhu'l-Ahbar     15. Selanikî Mustafa Efendi Târih-i Selanikî.     _____________________:__________________   Cografya:       Osmanlilar, cografya ilminde de önemli mesafeler katedip bu ilmin  gelismesine hizmet etmislerdi. Bu devlette cografya ile ilgili eserlerin  yazilmasi XV. asrin ortalarindan itibaren, fetihlerin artmasina paralel  olarak artis göstermistir. XVI. asirda ise önemli ve mükemmel eserler  meydana çikmistir. Bu mükemmeliyet XVII. asrin son yarisina kadar devam  etmistir. Fâtih Sultan Mehmed, Batlamyus'un cografyaya ait levhalarini  tedkik ederek, bunlarin aslina uygun ve anlasilir bir sekilde tertip ve  düzenlenmesini emretmistir. Bu hususta hiç bir fedakarliktan da  kaçinmamistir.       Bilindigi kadari ile en eski Türkçe cografya kitabi Yazicizâde Ahmed  Bican Efendi tarafindan 857 (m. 1453)'de Gelibolu'da tercüme suretiyle  kaleme alinanidir. Ahmed Bican Efendi, bunu Kazvinî'nin  "Acaibu'l-mahlukat" adli eserinden tercüme etmistir. Ancak XVI. yüzyilin  ortalarinda Osmanli ülkesinde ünlü bir denizci ve haritaci ile  karsilasiyoruz. Pirî Reis adini tasiyan bu ünlü denizci ve haritacinin  tamamen orijinal olan dünya atlasinin sadece birkaç parçasina sahip  bulunmaktayiz. 1515'te ceylan derisi üzerine çizilmis bulunan dünya  haritasi, 1517'de Yavuz Sultan Selim Han'a sunulmustur. Burada Pirî  Reis'in "Kitab-i Bahriye'sini de zikretmek gerekir. Kitab-i Bahriye,  orijinal bir cografya kitabi olup, haritacilik bakimindan da önemli bir  gelismislik örnegini teskil etmektedir. Mütehassislar tarafindan o  tarihlerde Avrupa'daki haritalarin en mükemmeli olduguna isaret  edilmektedir. Kitabu'l-Bahriye, Türkçe'deki ilk deniz atlasi ve  portulani (rehber)dir. Ak Deniz çevresini, hem kendisinin genis  tecrübesi ve hem de simdi çogu kaybolmus eski haritalara dayanarak kiyi,  köse, liman, sahil, sehir ve kasaba tanitir. Ilkin 1521'de telif  edilmis, daha sonra yeniden genisletilip 1525'de Damad Ibrahim Pasa  araciligi ile Kanunî Sultan Süleyman Han'a takdim edilmistir. Kitab-i  Bahriye'nin tibki basimi 1935 yilinda Istanbul'da yapilmistir. Kitab,  manzum bir önsözle baslayip yine manzum bir sonuçla biter. Önsöz  dikkatli bir sekilde okunursa, yazarin kuvvetli bir arastirma ve ince  bir gözlem kudretiyle zamaninin cografya eserlerini ve gezdigi her yerin  durumunu inceleyerek eserini yazdigi anlasilir.       XVI. yüzyilin denizcilerinden Seydi Ali Reis'in vücuda getirdigi Atlas'i  (Muhit) pek degerlidir. Pirî Reis'ten sonra Süveys kaptani olan  Galatali Seydi Ali Reis (öl. 970 = 1562) Umman ve Hind denizlerindeki  seferleri sonucunda bas tarafi kozmografya ve bunun kaidelerinden, diger  kisimlari da Kizildeniz, Aden ve Basra körfezleri ile Umman denizi  ahvalinden bahseden mükemmel bir eser vücuda getirmistir. Bu eser,  Hammer tarafindan Almanca'ya tercüme edilmistir.       XV ve XVI. yüzyil Osmanli cografyacilari ve eserleri hakkinda bilgi  veren pek çok kaynaga sahip bulunmaktayiz. Ancak konuyu daha  fazlauzatmamak için bunlardan bir kisminin sadece isim ve eserlerini  vermekle yetinmek istiyoruz:       Cografyaci Eseri       1. Ahmed Bican Acaibu'l-Mahlukat     2. Muslihiddin Mustafa b. Vefa Mülheme-i Seyh Vefa     3. Kemal Reis Tuhfetu's-Selâtin     4. Ali Ekber Hitaî Hitaynâme (Çin'e seyahati anlatir)     5. Pirî Reis     a. Dünya Haritasi     b. Kitab-i Bahriye       6) Seydi Ali Reis     a. Mir'atu'l-Memâlik     b. Muhit       7. Müneccim Ahmed b. Ali Kanun fi'd-Dünya     8. Ali Macar Reis 7 haritali bir kolleksiyon     9. Sipahizâde Ahmed b. Ali     a. Esmau'l-Buldan     b. Evzau'l-Mesâlik ilâ Marifeti'l-Buldan       10. Kadi Abdurrahman Acaibu'l-Uzma (genisletilmis tercüme)       Astronomi:       Tarihimizde "Hey'et" veya "Ilm-i Hey'et" ismi ile anilan astronomi,  riyazî ilimler cümlesinden oldugundan Osmanli medreselerinde matematik  ve geometri ile birlikte okutulmaktaydi. Osmanlilarda astronomi, esasli  olarak Ali Kusçu'nun ülkeye gelmesiyle baslar. Ali Kusçu'dan sonra  Osmanli ülkesinde astronomi ve matematik ilimlerinin ilerlemesi için en  çok çalisanlardan biri de Mirim Çelebi diye söhret bulan Mahmud b.  Mehmed'dir. Kadizâde-i Rumî ile Ali Kusçu'nun torunudur. Hocazâde ile  Sinan Pasa'dan ders görmüstür. Matematik, astronomi ve usturlaba dair  eserler yazan bu bilgin astronom, Sultan II. Bâyezid'in emriyle Ulug Bey  Zic'ine "Düstûru'l-Amel ve Tashihu'l-Cedvel" adiyla Farsça bir serh  yazmistir. Yazar, eserde didaktik bir yol takip etmistir. Nitekim bir  derecelik bir yayin sinüsünü hesab etmek için çok açik misallerle bes  sistem göstermistir.       Mirim Çelebi, kendisini çok seven ve takdir eden Yavuz Sultan Selim (bu  dönemde Anadolu kadiaskerligine kadar yükselmisti.) adina Ali Kusçu'nun  Fethiye'sine bir serh yazmistir.       Ali Kusçu ve yetistirmis oldugu astronomlardan sonra bu ilimde ilk ciddi  gelisme hamlesine 1577 senesinde tesadüf edilmektedir. Zira bu yilda  Takiyüddin Mehmed b. Maruf'un gayretiyle Osmanli Devleti'nde ilk  rasathane kurulmustur. Takiyüddin'in bu rasathânesi, Tycho Brahe'nin  Uranniborg (XVI. yüzyil),Ulug Bey'in Semerkand (XV. yüzyil) ve  Nâsiruddin Tûsî'nin Meraga (XIII. yüzyil) rasathâneleriyle  karsilastirilabilecek nitelikte mühim bir rasathânedir. Osmanlilarin ilk  rasathânesinin bilimsel seviyesinin ortaya konulmasi, bilim tarihimiz  bakimindan ayri bir önem tasimaktadir. Bu sebeple, o dönemin çagdas bir  rasathânesiyle Takiyuddin'in kurdugu rasathânenin mukayesesi  degerlendirmeye katkida bulunacaktir. Gerçekten, Avrupa'nin ilk ortaçag  rasathanesi Tycho Brahe'ninkidir. Ayrica, büyük bir tesadüf eseri olarak  her iki rasathâne de hemen hemen ayni yillarda kurulmustur.       Dönemin, bu ilimdeki gelismisligini ortaya koyabilmek için iki  rasathâneyi mukayese etmek gerekir. Takiyüddin'in rasathânesi ile ilgili  bilgi, III. Sultan Murad'in Sehnâmesi'nde ve "Âlat-i Rasadiye li zic-i  Sehinsahiye"de bulunmaktadir. Tycho Brahe ise 1598'de yayinladigi  "Astronomiae Instauratae Mecanicae" adli eserinde aletlerini,  gözlemlerini ve astronomiye katkisini ayrintilari ile açiklar. Bir  rasathânenin bilimsel seviyesi, orada insa edilen ve kullanilan  âletlerin mükemmelligine, yapilan gözlemlerin niteligine ve ayrica  mevcud astronomlarin evrensel çalismalarina baglidir. Sehnâmedeki  resimden anlasildigina göre 16 astronom veya görevlinin çalistigi  rasathânedeki bütün aletler, bizzat Takiyüddin tarafindan imal  edilmislerdi. Osmanli dönemindeki astronomi ile ilgili bu kisa  malumattan sonra, XV ve XVI. asirlarda yetisip eser yazmis olan  astronomlarindan birkaçini buraya alabiliriz:       Astronom Eseri       1. Abdülvacib b. Mehmed     a. Manzume fi'l-Usturlâb     b. Meâlimu'l-Evkat       2. Hüsameddin Tokadî Kavs-i Kuzeh (Gökkusagi hakkinda)       3. Ali Kusçu     a. Hallu Eskâli'l-Kamer     b. Meserretu'l-Kulûb       c. Risâletu'l-Fethiyye       4. Sinan Pasa     a. Fethu'l-Fethiyye     b. Risâle fî halli Eskâl-i Muaddili Utarid.       5. Hüseyin b. Hasan el-Konevî Ravzatu'l-Müneccimîn       6. Bedreddin Mehmed Mardinî     a. ed-Dürrü'l-Mensûr     b. el-Fethiyye fî Ameli'l-Ceybiyye       7. Hoca Ataullah Acemî     a. Risâle fî Ilmi'l-Evzân     b. Usturlab       8. Mehmed b. Kâtib Sinan     a. Hediyetu'l-Mülûk (II. Bâyezid için kaleme alinmistir.)     b. Mizânu'l-Kevâkib (Kanunî'ye takdim)     c. Muvazzihu'l-Evkat fî Marifeti'l-Mukantarat       9. Sinaneddin Yusuf Serhu'l-Fethiyye       10. Müeyyedzâde Abdurrahman Ef. Risâle fî Küreti'l-Müdahrece       11. Sinaneddin Yusuf Acemî Risâle fi'l-Hey'e       12. Mirim Çelebi     a. Düstûru'l-Amel     b. Risâletu'l-Ceyb     c. Risâle fi'l-Kible     d. Risâle fi'l-Usturlâb       13. Mirim Kösesi Mehmed Ef. Kitab fî Ilmi'l-Hey'e       14. Muslihiddin Larî     a. Serhu Risâle fi'l-Hey'e     b. Tezkire fî Ilmi'l-Hey'e       15. Muvakkit Mustafa b. Ali     a. A'lamu'l-Ibâd fî Ahbari'l-Bilâd     b. A'mal-i Usturlâb     c. Risâletu'l-Mikat fî Ilmi'l-Evkat       16. Perviz Efendi Mirkau's-Semâ       17. Takiyuddin Mehmed     a. Âlâtu'r-Rasadiye li Zic-i Sehinsahiye     b. Behcetu'l-Fikr fî Haleti's-Sems ve'l-Kamer     c. Cedavilu Rasadiye     d. Gurubu Semsin Sebebi ve Teahhuru     e. Hülasetu'l-A'mal fî Mevakiti'l-Eyyam ve'l-Leyâl     ______________:______________   Tip:       Osmanli ülkesinde gerek sivil, gerekse askerî hayatta büyük ragbet  görerek gelisen ilim subelerinden biri de tiptir. Osmanli padisah ve  idarecilerinin baska ülkelerden gelen hekimlere olan iltifatlari ile  onlara sagladiklari imkhanlar ve Müslüman hekimlerin yetisip çogalmasina  hasredilmis hastahânelerin kurulmasi (vakfiye sartlarina göre gayr-i  müslim hekim tayin edilemez) tabâbetin inkisafina sebep olmustur.  Osmanli tabâbetine hem hastahâne, hem de tip medresesi olarak hizmet  eden Bursa Dâru't-Tibbi, Osmanli Devleti'nin ilk saglik tesisidir.  Uludag eteklerinde, havadar ve genis bir arazide iki katli olarak insa  edilen hastahânenin genis bir bahçesi vardi. Hücre ve salonlarin  kapilari bu bahçeye açilirdi. Bu ilk Türk tip müessesesi, kisa zamanda  öyle bir söhret kazandi ki, meshur tabiblerden bir çogu buranin  kadrosuna dahil olabilmek için gayret sarf ediyordu.       Bilinen kadari ile Anadolu'da Türkçe yazilmis en eski tip kitaplari  ancak XIV. yüzyila kadar çikabilmektedir. Eski Anadolu türkçesi  döneminde XIII. yüzyildan baslayarak dinî ve edebî ürünlerin yazilmis  oldugu gözönüne alindiginda tipla ilgili eserlerin oldukça geç bir  tarihte yazilmaya baslandigi görülür. Bunun en önemli sebebi Anadolu  Selçuklu Devleti zamaninda bilim dilinin Arapça olmasidir. Anadolu  Beylikleri döneminde Türkçe'ye verilen önem artinca dinî ve edebî  sahalarda oldugu gibi tip konusunda da Türkçe eserlerin yazildigi  görülür. Bu bakimdan burada Aydinoglu Beyligi'nin adini zikretmek  gerekir.       Osmanli döneminin ilk Türkçe telif tib kitabi olarak kabul edilen  "Havâsu'l-Edviye"yi te'lif eden Ishak b. Murad ile Amasya Hastahânesi  bashekimi Sabuncuoglu Serafeddin ve Sultan II. Murad adina 841 (m.  1437)'de "Zahire-i Muradiye" adli büyük tip kitabini yazan Sinoplu  Mü'min b. Mukbil, sonradan Osmanli Devleti'ne gelip hizmet eden  tabiblerdir.       Fâtih Sultan Mehmed devri, tibbî faaliyet ve gelismeler bakimindan  önemli bir devirdir. Fâtih, saglik islerini organize eden ve o günün  sartlarina göre çok ileri bir zihniyetin anlayisi oldugu anlasilan  Hekimbasilik (Reisu'l-Etibba) müessesesini kurarak, basina Kutbeddin  Ahmed'i getirmisti.       Musikî, su sesi ve çiçeklerle de tedavi sistemini gelistiren Osmanli tip  dünyasinda yeni metodlarla bazi hastaliklara tedavi uygulandigi  görülmektedir. Arastirma alanimizin disinda kalan bu konuda daha fazla  teferruata girmeden sadece bazi tabiblerimizin hangi eserleri nasil  meydana getirdikleri ve hangi hastaliklara çare bulduklarina kisaca  temas edecegiz.       873 (m. 1468)'de Amasya'li Sabuncu oglu Serafeddin b. Haci Ilyas'in,  okudugu kitaplarla tecrübelerine dayanarak onyedi bâb üzerine te'lif  ettigi tib kitabi dahilî ve haricî tedavi yollarini göstermektedir.  Ahmedî'nin "Tervihu'l-Ervah" adli manzum tib kitabi XV. yüzyilin  ortalarina dogru yazilmistir. Bu eserde, anatomiye ait kisa bilgiler  verildikten sonra birer birer hastaliklarin tedavisinden  bahsedilmektedir. XV. asir sonlari ve XVI. asir baslarinda yazildigi  tahmin edilen "Yadigâr-i Ibn Serif" adli tibbî eser, havadan, sudan,  yiyecek, içecek, spor ve hastaliklarin arâzindan bahseder. Halka göre  yazildigi için pek çok nüshasi bulunan bu eserde, özellikle Gelibolu'dan  bahsedilmektedir. Bu da müellifin Gelibolu'lu veya oraya yerlesmis bir  kimse oldugunu göstermektedir. Eserde, hastaliklarin belirti ve  ilaçlarindan bahsedilmektedir. Eser, Ibn Sina'nin Kanunu ile Ibn  Baytar'in Müfredat'indan da istifade edilerek kaleme alinmistir.       Daha önce kisaca temas edildigi gibi Osmanli Devleti, dis ülkelerden  kendisine iltica eden veya herhangi bir sekilde gelen tabiblere  fazlasiyla ragbet gösteriyordu. Nitekim Timurlulardan, Ebu Said'in  tabibi Kutbeddin Ahmed (öl. 903 H. = 1497 M.), efendisinin, Uzun Hasan'a  esir düsüp öldürülmesinden sonra Osmanlilara iltica etmisti.  Osmanlilar, kendisine büyük bir ilgi göstererek yevmî (günlük) besyüz  akça üzerinden maas baglamislardi. Bunun disinda ayrica her ayda 20 bin  akça gibi gayet yüksek bir meblag vermislerdi. Böyle bir ragbet,  disaridan bir hayli tabibin gelmesine vesile olmustu. Nitekim, Sirvan'li  Hekim Sükrullah, Hoca Ataullah, Hekim Lâri, Hekim Arap, Tebriz'li Kemal  gibi isimler, burada ilk akla gelenler olarak zikredilebilir. Böylece  Osmanli bir mânâda disardaki beyin göçünü ülkesine dogru hizlandirmak  suretiyle bu bransin kendi topraklarinda inkisaf edip gelismesini  sagliyordu.       Bu tabiblerden baska, nebatî tipla mesgul olan Altunîzâde (öl. XV.  yüzyil sonlari) ayni zamanda operatörlük yapabilecek bilgi ve beceriye  sahipti. Bunun, idrar darligi çekenlere sonda ameliyati yaparak muvaffak  oldugunu Sakaik-i Numaniye'den ögrenmekteyiz. Bu arada, XVI. asir  baslarinda Necmeddin Mahmud'un "el-Hâdî fî ilmi'z-Zâdî"adli eseri,  "Mecmau'l-Mücerrebât" adiyla ve ilavelerle Türkçe'ye çevrilmistir.       Izmitli Muhyiddin Mehmed (öl. 910 H. = 1504 M.), Amasya'li Tabib Mehmed  b. Lütfullah ile Haci Hekim (öl. 913 H. = 1507 M.), lugat ilminde  Bahru'l,Garaib ve tiptan Kasimiyye müellifi Amasya'li Halimî (öl. 882 H.  = 1478 M.'den sonra), tip, matematik ve edebiyatta söhret sahibi olup  teshil adli eserini yazan Perviz b. Abdullah (öl. 978 H. = 1570 M.) ve  Tabib Tebriz'li Kemal'in oglu olup mesanedeki taslara dair Türkçe bir  eser yazmis olan Ahi Ahmed Çelebi (öl. 930 H. = 1523 M.) bu tarihlerde  yetismis olan belli basli tabiblerdendi. Bunlardan Muhyiddin Mehmed,  Haci Hekim, Kaysunîzâde, Sinaneddin Yusuf ve Ahi Çelebi hekimbasilikta  da bulunmuslardi.       Ibn Kemal'in, "Rücûu's-Seyh ile's-Sabâ fi'l-Kuvveti ale'l-Bâ" isimli  eseri, Arapça olup Yavuz Sultan Selim'in emri ile kaleme alinmistir.  Ihtiyarlarin kuvve-i bahiyyesinin artirilmasina dairdir. Âli Çelebi  tarafindan tercüme edilmistir. yukarida adi geçen Mehmed b.  Lütfullah'in, II. Bâyezid'in oglu ve Amasya Valisi Sehzâde Ahmed adina  "Müfredât-i Tip" tarzinda Arapça bir eseriyle, kendisini himaye eden  Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi nâmina yine Arapça onyedi fasil üzerine  mafsal hastaliklarina dair diger bir eseri vardir. 911 H. (1505 M.)'de  Cerrah Ibrahim b. Abdullah tarafindan Yunanca aslindan tercüme edilmis  olan "Alaim-i Cerrahîn" ve 967 H. (1559 M.)'de vefat eden Ilyas b.  Isa'nin "Müfredât" isimli eserleri de XVI. yüzyilin ilk yarisina  aittirler. Bu arada Atûfî Hayreddin'in (öl. 948 H. = 1541 M.)de  "Hifzu'l-Ebdân" isimli bir eseri oldugunu belirtmek gerekir. Bu dönemin  tibbî eserlerinden birisi de Yahudi Dotor adinda bir tabibin olup  takriben 951 H. (1544 M.)'de ve Hekimbasi Kaysunîzâde zamaninda Kitab-i  Asây-i Pirân isimli eseridir. Hekim Dotor'un dede ve babasinin  Ispanya'da doktor olduklari belirtilmektedir.       Ele aldigimiz asirlarda, Osmanli dünyasinda tip, eczacilik ve  hastahânelerle ilgili büyük bir gelisme görülmektedir. Ser'iyye Sicili  kayitlarinda da mesane ve ameliyatlarla ilgili bilgiler bulunmakla  beraber biz, konuyu daha fazla uzatmamak için üzerinde fazla durmadik.  Bununla beraber Osmanli dönemi Dâru's-Sifalari ve buralarda çalisanlar  hakkinda kisaca bilgi vermek ihtiyacini duydugumuzu belirtmek isteriz.  Böylece, nazarî tibbin yaninda amelî tibbin gerçeklestirildigi  hastahaneler hakkinda da bilgi sahibi olmus olacagiz.       Klasik Osmanli hastahaneleri olan Dâru's-Sifalarin mimarî özellikleri  birçok arastirici tarafindan incelenmis olmakla birlikte buralarda  yürütülen faaliyetler üzerinde yeterince çalisma yapilmadigi  anlasilmaktadir. Osmanli Dâru's-Sifalarinin vakfiyeleri dikkatle  incelendiginde bu vakfiyelerde klasik Osmanli hastahanelerinin  yönetiminin yanisira hekim ve diger saglik mensuplari ile ilgili degerli  bilgiler bulundugu görülür. Vakfiyelerde Dâru's-Sifadaki görev  dagilimi, görevlilerde aranan nitelikler, sorumluluklari ve beklenen  bilgi ve beceri seviyesi ile ilgili olarak bütün hizmetliler için ayri  ayri teferruatli sartlar kosulmasinin, özellikle XV ve XVI. yüzyillarda  bir Osmanli gelenegi oldugu anlasilmaktadir. Gerçekten Bursa Yildirim  Dâru's-Sifasi (802/1400), Fâtih Dâru's-Sifasi (875/1470), Edirne II.  Bâyezid Dâru's-Sifasi (889-893 / M. 1484-1488), Manisa Hafsa Sultan  Dâru's-Sifasi (H. 946/M. 1539), Haseki Sultan Dâru's-Sifasi (H. 957/M.  1550), Süleymaniye Dâru's-Sifasi (H. 961/M. 1553-1559), Atik Valide  Dâru's-Sifasi (H. 990/M. 1582) ve Sultanahmet Dâru's-Sifasi (H.  1018-1026/M. 1609-1617) gibi Dâru's-Sifalarin vakfiyeleri üzerinde  yapilan bir arastirmaya göre Dâru's-Sifalarda hizmet etmek üzere tayin  edileceklerde aranan nitelikler, sorumluluklari ve görevlileri tesbit  edilmistir. Buna göre Dâru's-Sifa görevlileri, tabib, kehhal, cerrah ve  yardimci saglik mensuplari, assab, edviye-kûb, tabbah, kayyum, kâse-kes  ile ferras, âb-rîzî, câme-suy, dellak gibi temizlik hizmetlileri ve  nâzir, vekilharç, kâtip gibi idarî yetkililer ile mahzenci, bevvâb,  gassal ve imamdan olusurdu.*       Müellif (tabib, doktor) Eseri   Ahmedî       a. Tervihu'l-Ervah       b. Müntehab-i Sifa       2. Haci Pasa       a. Kitabu'l-Feride       b. Kitabu's-Saade ve'l-Ikbal       c. Kitabu't-Ta'lim       d. Sifau'l-Eskam ve Devau'l-Âlâm       e. Müntehab-i Sifa       3.Seyhî       Kenzu'l-Menafi'       4. Mü'min b. Mukbil       a. Kitabu't-Tib       b. Miftahu'n-Nur ve Hazainu's-Surûr       c. Zahire-i Muradiye       5. Aksemseddin       a. Kitabu't-Tib       b. Maddetu'l-Hayat       6. Serafeddin Sabuncuoglu       a. Cerrahiye-i Ilhaniye       b. Mücerrebnâme       7. Bedr-i Dilsad       a. Kehhalnâme       b. Kemalnâme       c. Muhtasaru't-Tib       8. Ibn-i Serif Yhadigâr-i Ibn-i Serif       9. Mehmed b. Lütfuullah       a. Müfredat-i Tib       b. Mafsal Hastaliklari       10. Sükrullah Sirvanî Ilyasiye fi't-Tib       11. Kaysunîzâde Mehmed Tib Mecmuasi       12. Halimî Lütfullah Efendi Kasimiyye       13. Hekimsah Mehmed Kazvinî       a. Asbabu Sitteti'z-Zaruriyye       b. Mucez Serhi       c. Nasihatnâme       14. Ahi Çelebi       a. Risâle-i Hassatu'l-Kilye ve'l-Mesâne       b. Mucez Tercümesi       15. Kaysunîzâde Mehmed b. Mehmed       a. ed-Dürretu'l-Muntahab       b. Düsturu'l-Bimâristan       c. Düsturu't,Tibbi'l-Misbah       d. Zâdu'l-Mesir fî Ilaci'l-Bevâsir       16. Atufî       a. Hifzu'l-Ebdân       b. Ravzu'l-Insan fî Tedabir-i Sihhati'l-Ebdân       17. Ilyas b. Isa Müfredât       18. Nidaî       a. Baytarnâme       b. Manzume-i Tib       c. Menafi'n-Nâs       d. Tababet-i Beseriye ve Baytariyye       19. Hekim Dotor Asay-i Pirân       20. Takiyüddin Sirazî Enisu'l-Etibba fi't-Tib       21. Mehmed Efendi Menbau'l-Hayat       22. Davud Antakî       a. Bugyetu'l-Muhtac       b. ed-Durretu'l-Muntahab       c. Elfiye fi't-Tib       d. Letaifu'l-Minhac       e. Mecmau'l-Menafii'l-Bedeniyye _________:__________       Riyâziye:       Kâtip Çelebi'ye göre "Riyâziye" hendese (geometri), hey'et (astronomi),  hesab (matematik) ve musikî dallarina verilen müsterek bir tabirdir.  Günümüzde, bu ilimlerin her biri müstakil birer brans olarak  varliklarini sürdürmektedirler. Bu bakimdan biz riyâziye bahsinde sadece  aritmatik, geometri ve cebir gibi sayi ve ölçü temeline dayanarak  niceliklerin özelliklerini inceleyen matematik ilminden bahsetmek  istiyoruz.       Osmanli Devleti'nin kurulusu ile beraber, ahenkli bir sekilde tesis  edilen ilmî müesseseler arasinda Iznik ve Bursa medreseleri ilk sirayi  alirlar. Bu ilk Osmanli medreselerinde fikih denilen Islâm hukuku ile  kelâm yaninda aklî ilimlerden mantik ve riyazatin da ihmal edilmedigi  anlasilmaktadir. Adivar, su ifadelerle konuya bir açiklik getirmek  ister: "Bu ilk medreselerde ne okutuldugunu açik bir sekilde bilmek pek  faydali olabilirdi. Fakat bu hususta kesin bilgilere sahip olmamakla  birlikte, o vakitler hemen bütün ilim kitaplari Arapça yazilmis  oldugundan, medreseler programinda bu dilin önemli bir yer tuttugu  muhakkak olup, fikih ve kelâm yaninda aklî ilimlerden mantik ve  matematigin de tamamiyle ihmal edilmedigi kestirilebilir." Muhtemelen,  Adivar'in bu görüsünü oldugu gibi benimseyen ve buna ilavelerde de  bulunan Sehabettin Tekindag da konu ile ilgili olarak sunlari yazar:  "Bununla beraber diger Anadolu medreselerinde oldugu gibi fikih ve kelâm  yaninda, aklî ilimlerden mantik ve riyazatin da ihmal edilmedigi  kestirilebilir. Nitekim Bursa'da dogan Türk riyazeci ve astronomu  Kadizâde-i Rumî, Semerkand'a giderek Semerkand Rasathanesi müdürlügüne  ve Semerkand Medresesi reisligine getirildi." O, Iznik'teki Orhan Gazi  Medresesi'nden bahsederken de asagidaki bilgileri vermek suretiyle bu  dönemde aklî ilimlerin ileri bir seviyede olduguna isaret eder: "Ilk  Osmanli Medresesi, Iznik'te Orhan gazi tarafindan kurulan ve Iznik  Orhaniyesi adini alan medresedir. Orhan Gazi, gerekli vakiflarini  yaptigi Iznik Orhaniyesi'nin müderrisligine naklî (ulûm-i ser'iyye) ve  aklî (hikmet-i ameliye - hikmet-i nazariye) ilimlerde mütehassis bir  bilgin olan Kayseri'li Serafeddin Davud (öl. 1350)'u getirdi."       Daha önce de kisaca temas edildigi gibi, gerek Osmanli, gerekse daha  önceki medreselerde riyâziye dersleri okutuluyordu. Hele dönemimiz  itibariyle bizi ilgilendiren XV ve XVI. asirlarda riyâziyat denilen  ilimlerde epey mesafe katedilmisti. Nitekim Fâtih Sultan Mehmed'in  kurdugu "Semâniye Medreseleri"nin en alt seviyesi olan "Hasiye-i Tecrid"  bölümünde muhtasarat denilen Sarf, Nahiv, Hesap, Hendese ve Hey'et gibi  ilimlerin tahsili, Osmanlilarda müsbet ilme verilen degeri  göstermektedir. Devrinin üniversitesi sayilan Sahn-i Semân'in muhtelif  siniflarinda kelâm, fikih, hadis ve tefsir gibi dinî ilimlerin yaninda,  matematik, astronomi ve geometri derslerinin de okutuldugu ve buradan  kadi, müderris ve tabiblerin yanisira mühendislerin de yetistigi,  okutulan derslerden anlasilmaktadir. Kanunî Sultan Süleyman döneminde  gerek okutulan dersler, gerekse müstakil fakülte diyebilecegimiz tip ve  riyâziye medreselerinin açildigi görülür. Konuyu daha fazla uzatmamak  için Osmanli diyarinda XV ve XVI. asirlarda yetiserek günümüze eser  birakmis olan bazi riyâziyecilerin isim ve eserlerini vermekle yetinmek  istiyoruz. Böylece bu dönemde adi geçen sahada da Osmanli dünyasinin  nasil bir gayret içinde oldugunu görmüs olacagiz.       Riyâzeci Eseri       1. Ali b. Hibetullah (öl. 1402) Hulâsatü'l-Minhac fî Ilmi'l-Hisâb       Kadizâde-i Rûmî       a. Muhtasar fi'l-Hisâb       b. Risâle fî Istihraci'l-Ceyb       c. Serhu Eskâli't-Tesis       3. Ibrahim b. Mehmed el-Halebî Umdetu't-Tullâb fî Ilmi'l-Hisâb       4. Mahmud b. Kadi Manyas A'cabu'l-Uccab (son kisim matematik)       5. Fethullah Sirvanî Serhu Eskâli't-Te'sis       6. Molla Lütfi Tez'ifu'l-Mezbâh       7. Haci Atmaca Mecmau'l-Kavaid       8. Alaeddin Ali Fenarî Serhu Tecnis fi'l-Hisâb       9. Hayatî el-Hüseynî Tuhfetu'l-Hisâb       10. Müslihiddin b. Sinan Risâle-i Eflatuniyye (Arapça matematik)       11. Muzafferuddin Ali Sirazî Hasiye li Halli Müskilât-i Öklides       12. Matrakçi Nasuh       a. Câmiu'l-Kitâb ve Kemâlu'l-Hisâb       b. el-Ken'aniyye fi'l-Hisâb.       13. Mehmed b. Ibrahim Halebî       a. Adetu'l-Hâsib ve Umdetu'l-Muhâsib       b. Ref'ul-Hicâb an Kavâidi'l-Hisâb       c.Tezkire (geometri ile ilgili)       14. Yusuf b. Kemal Câmiu'l-Hisâb       15. Sa'dî b. Halil Miftâhu'l-Müskilât.       Görüldügü gibi sadece XV ve XVI. asirlarda yetisen ve her biri sahalari  ile ilgili eser yazanlardan sadece birkaçina isaret edildi. Bu  müelliflerin, eserleri sadece bizim siaret ettiklerimiz degildir. Fakat  konu itibariyle biz sadece alanlari ile ilgili eserleri verdik.       Sonuç olarak sunu söyleyebiliriz ki, XV ve XVI. asirlar, Osmanli  dünyasinda, hemen her sahada ilerlemenin kayd edildigi asirlardir.  Bununla beraber sunu da belirtmemiz gerekir ki, çesitli sebeplerden  dolayi (burada buna girmeye gerek duymuyoruz) bu asirlardan sonraki  dönemlerde ayni dinamizm devam ettirilememistir. Bu da ülkeyi yavas  yavas bir inhitata dogru götürmüstür.       </blockquote>

Adı

İnsan doğrulaması: Günün ilk namazı hangi namazdır