JavaScript devre dışı. Daha iyi bir deneyim için, önce lütfen tarayıcınızda JavaScript'i etkinleştirin.

Konuya cevap cer

Mesaj: <blockquote data-quote="Ekrem" data-source="post: 14677" data-attributes="member: 3">Râgıb El-Isfahânî'nin Mukaddimetü't-Tefsir'inin Kökleri ve Kitabın Türkçe'ye Tercümesi ******************************** Kur'ân, öyle bir üslûba sahiptir ki, onun âyetlerini duyan Arap ve Acem beliğleri ona secde etmiş, onun muhteva güzelliklerini sezip anlayan hakikatşinas edipler, o Söz Sultanı'nın yanında edeple iki büklüm olmuşlardır. ******************************** Râgıb el-Isfahânî’nin Mukaddimetu Câmii’t-Tefsir kitabı, Kur’ân’ı  anlamada, onun başlıca iletişim aracı olan Arap dilinin inceliklerini  bilmeye pek büyük bir ehemmiyet verme özelliğine sahiptir. Onun  sergilediği başarı, kendisinin bu alana katkılarıyla ilgili olduğu  kadar, yararlandığı filolojik birikim ile de alâkalıdır. İncelemeye  girişmeden önce, güçlü gövdesi üzerinde duran bir ağaca  benzetebileceğimiz bu eserin ana köklerine inmeye çalışmada fayda  görüyorum. Elbette bu ağacın sayılamayacak kadar çok kılcalları da  vardır. Diğer taraftan bu kutlu ağaç R. Isfahânî’den sonra daha da  güçlenip meyvelerini vermiştir. Zamanımızda da uygun aşılamalarla daha  olgun semereler vermeyeceğini kimse iddia edemez. Isfahânî’nin uzattığı  bu filizin bile sağlam bir dal olabileceği söylenebilir. Girişinin  başında kendini gösteren engin ve ihlâslı tevazuu sayesinde Allah onu  yükseltmiştir: “Gayem, Kur’ân tefsirine dair Sahabe ve Tâbiun’un mücmel  olarak ifade ettikleri güzellikler hakkında tafsilat sunmaktır.” Filolojik altyapıyı bulmaya girişince: 1. Her şeyden önce Kur’ân-ı Hakîm’in (قُرْآنًا عَرَبِيًّا)2, (بِلِسَانٍ  عَرَبِيٍّ مُبِينٍ)3 “Açık ve vâzıh Arapça ile” gibi tavsiflerini  görüyoruz. Bunlar Arapçanın üstünlüğünü göstermez. Maksat, onun  maksatlarının anlaşılması için, esas iletişim aracı olan bu dili iyice  bilmek gerektiğini hatırlatmaktır. Ayrıca maksat, Kur’ân’ın mânâlarını  tam koruma altına almanın, onun etrafında bina edilecek muhkem kalenin  de Arapça ile kurulabileceğini vurgulamaktır. Bu dil sağlam şekilde  bilinip Kur’ân ona göre anlaşılmazsa, hadde hesaba gelmeyecek sayısız  tevillerin nerede duracağı belli olmaz. 2. Hz. Peygamber aleyhi’s-salâtü ve’s-selâm’ın da ilâhî tebligatı koruma  gayesiyle Arap diline ihtimam gösterme hususunda tavsiye ve  örneklikleri olmuştur. Ebu Hüreyre Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğunu nakleder: أعْرِبُوا  القرآنَ وَ الْتمِسُوا غَرائِبَهُ Bu hadîsi Beyhaki’den nakleden Süyuti  ondan bir de şu hadîsi nakleder: “Kim Kur’ân okur ve onu i’rab ederse  her harfe karşılık ona yirmi sevap vardır. Kim i’rab etmeksizin okursa  ona on sevap verilir.”4 Süyuti’nin şu izahı oldukça önemlidir: Bu  hadîslerdeki i’rabtan maksat, Kur’ân’ın lafızlarının mânâlarını  bilmektir, yoksa nahivcilerin ıstılahındaki i’rab değildir. Dil hatası  (lahn) yapmadan sakındırmadır. Çünkü i’rabsız kıraat, okuma sayılmaz,  onda sevap yoktur. Bu konulara girişen kimsenin emin olması, bu sahanın  kitaplarını iyi araştırması gerekir. Bu hususta zan ile söz söylenmez.  Nitekim öz be öz Arap ve fasih lisan konuşan, Kur’ân’ın kendi dilleriyle  ve yine kendilerine inişine şahit olan sahabe-i kiram bile mânâsını  bilmedikleri lâfızlar hakkında açıklama yapmaktan geri durmuşlardır. Hz. Peygamber, konuştuğunda dil hatası yapan birini işitince  yanındakilere, أرْشِدُوا أخاكُمْ فإنه ضَلّ “Arkadaşınız dil hatası  yaptı, ona doğrusunu öğretiniz.” buyurmuştur. Efendimiz bazen  anlaşılmayan kelimelerin eşanlamlılarını bildirmiştir: Bakara 2/143  âyetindeki وَسَطاً kelimesini, العدل yani tam âdil, dengeli diye  açıklamıştır.5 Bazen tarifini yapmıştır: بِرّ6 ve اِثْم  kelimelerinin  anlamını soran birine, بِرّ: Ahlâk güzelliği, اثم  ise “vicdanını  tırmalayıp seni huzursuz eden ve başkalarının haberdar olmasını  istemediğin şeydir.”7 buyurmuştur. Bazen kelimenin şer’i mânâsını bildirmiştir. Meselâ Mâide/6 âyetinde  geçen vech “yüz”ün âdeta sınırlarını çizmiştir: “Kulaklar başa (الرأس)’e  dâhildir” demiştir. Bir defasında sakalını örten bir adamı görünce ona:  “Aç onu, zira sakal yüze (وجه) dâhildir.” demişti.8 Bazen mecazî anlamı açıklamıştır: Meselâ Bakara 2/187 âyetinde geçen  “fecrin siyah ve beyaz ipliği” hakkında; “Bu âyetten maksat sadece,  gündüzün ağarması, gecenin karanlığıdır.”9 buyurmuştur. Bu konularda  başka hadîs örnekleri de vardır.10 Kur’ân-ı Kerîm ve hadîs-i şerîflerin yönlendirmeleri sebebiyle daha  sahabe nesli yaşarken İbn Abbas (ö.68/688) Ğaribu’l-Kur’ân konusunda bir  Kur’ân sözlüğü telif etmiş, ilmî çalışmalar başlamış, ikinci hicri  asırda Halil b. Ahmed (ö.175/791) Kitabu’l-Ayn gibi mükemmel bir sözlük  yazmıştır. Bedevilikten ilim ve medeniyete geçişteki bu sürat, dünyada  görülmemiş bir hâdisedir. 3. Sahabeden Abdullah b. Abbas’ın (r.a) Arap filolojisi bakımından  önemli faaliyetleri olmuştur. Burada onun dil bakımından önemli üç  tutumuna kısaca değineceğiz: A) İbn Cerir Taberî ve başkaları onun şu ünlü düsturunu naklederler:  الشعر ديوان العرب “Şiir, Arapların arşividir. Ne zaman Allah’ın,  Arapların dili ile indirdiği Kur’ân’dan her hangi bir mânâ gizli  kalırsa, Arapların divanlarına başvurup mânâsını orada arayınız.”11 Ebu  Ubeyd, Fedâilu’l-Kur’ân’da, onun bu sözünü açıklamak için, Kur’ân’daki  kelimeleri açıklamak üzere şiirle istişhâd ettiğini bildirmiştir.12  Hârici önderlerinden Nafi b. Ezrak, İbn Abbas Hazretlerine varıp ona:  “Sana Allah’ın kitabından bazı sorular soracağız. Sen bize Arapların  sözlerinden şahitlerini getirerek tefsir edeceksin. Zîrâ Allah Kur’ân’ı  Arapça indirmiştir.” İbn Abbas (r.a) onun sorduğu 200 kadar kelimeye  şiirle istişhâd ederek cevap vermiştir.13 Verdiği cevaplardan çoğunu Taberânî el-Mu’cemu’l-kebir’de ve  İbnu’l-Enbari Kitabu’l-Vakf ve’l-ibtida’da rivayet etmişlerdir.  İbnu’l-Enbâri şöyle bir açıklama yapma ihtiyacı duymuştur: Sahabe ve  Tâbiun’un Kur’ân’daki müşkil ve ğarib kelimeler hakkında çokça şiirden  delil getirdiklerini biliyoruz. İlim ehli olmayan bazı kimseler,  nahivcilerin bu uygulamalarını şöyle diyerek red etmek isterler: “Böyle  yapmakla şiiri asıl kabul edip Kur’ân’ı ona tâbi yapmış oluyorsunuz.”  Oysa iş onların dediği gibi değildir. Bizim yaptığımız, sadece  Kur’ân’daki ğarib bir kelimeyi şiirdeki kullanılışıyla anlamaya  çalışmaktan ibarettir. Zîrâ Allah Teâlâ (بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ)15,(قُرْآنًا عَرَبِيًّا)14 “Kur’ânen Arabiyyen”  “bi lisanin Arabiyyin mübin” buyurmuştur.16 B) Taberî ve başkaları17 İbn Abbas’ın tefsiri dörde ayırdığına dair meşhur taksimini naklederler: a-Ümmetten, bilmemekte kimsenin mazereti bulunmayan tefsir. b-Arapların kendi dillerinden anladıkları tefsir. c-Âlimlerin bilebilecekleri tefsir. d-Allah Teâlâ’dan başkasının bilemeyeceği tefsir. Zerkeşî şöyle der: İbn Abbas’ın bu taksimi isabetlidir. Şöyle ki: a) Bilmemekte kimsenin mazur görülemeyeceği kısım, ilim ehlinin  bilebileceği şer’i ahkâmı ve tevhid delillerini teşkil eden kısımdır.  Meselâ فَاعْلَمْ اَنَّهُ لاۤ اِلٰهَ اِلاَّ اللَّهُ “Şunu bil ki,  Allah’tan başka tanrı yoktur.”18 sözünden, herkes tevhidin yani O’nun  ortağı olmadığını ve O’nun uluhiyyetinin kasd edildiğini bilir. Fakat  لا’nın dilde nefy edatı, الا’nın ise isbat için konulup hasr ifade  ettiğini bilmez. وَاَقِيمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكَاةَ  ve benzeri  emirlerin farziyyet ifade ettiğini vs. bilmese bile, Müslüman toplumda  yaşayan herkes bu hükümleri zarurî olarak bilir. b) Arapların kendi dillerinden anlayacakları kısımda, onların  lisanlarına müracaat edilir. Bu da lügat ve i’rabdır. Lisan hususunda  müfessirin, kelimelerin mânâlarını ve oradaki isimlerin müsemmalarını  bilmesi gerekir. Ama bu, kıraat edene gerekmez. Diğer taraftan Kur’ân  lafızlarının içerdiği hususlar ilmi değil de ameli gerektiriyorsa bu  durumda haber-i vahid veya iki kişinin haberi ve bir şiir beyti ile  istişhâd kâfidir. Eğer ilmi gerektiriyorsa bu yetmez; çünkü o lafzın  yayılmış olması ve şiir şevâhitleri lâzımdır. İ’rab ise şayet i’rabdaki  ihtilaf, mânâyı başka yöne çevirecek olursa, dil hatasından kurtulmak  için tevakkuf etmek gerekir. Müfessir ile kâri’nin onları bilmeleri  gerekir. (…) c) Âlimlerin bileceği kısım. Ahkâm istinbatı, mücmeli beyan, umumu  tahsis, iki veya daha fazla mânâya gelen kelimeleri gibi konular  âlimlere aittir. Onlar da sırf kendi görüşlerine değil, delillere ve  şevâhide dayanırlar. İki mânâdan biri daha zâhir ise onu tercih etmeleri  gerekir. Bu hususta eşit olurlar, lügavî kullanılış ile şer’î  kullanılış arasında kalırlarsa, şer’î mânâyı tercih etmeleri gerekir.  Ama lügavî mânânın kasd edildiğine delil olursa, bu durumda lügavî mânâ  tercih edilir (…)19 d) Yalnız Allah Teâlâ’nın bildiği kısım: Kıyamet, huruf-ı mukatta’a,  ruh, ehl-i ilim nezdinde kat’i müteşabihat kısmı. Bunların te’vili  Kur’ân, hadîs ve icma ile bildirilmedikçe kesin mânâlarını bilmek  imkânsızdır. İbn Abbas’ın bu dörtlü taksiminin, (b) ve (c) şıklarının Arap dili ile  doğrudan ilgili olduğu ve bunların en geniş alanı kapsadığı âşikârdır. C) İbn Abbas’ın önemli tefsir ilkelerinden olup, üzerinde durduğumuz dil  konusu ile ilgili olarak hatırlamamız gereken bir husus da şudur: ليس  في الدنيا مما في الجنة إلا الأسماء20 Buna göre Cennet’te olan nimetlerle  dünyadaki şeylerin benzerliği sadece isimlerdeki benzerliktir. Bu  prensip, uhrevî hallerden bahseden âyetlerin anlaşılması bakımından  anahtar hükmündedir. 4. Ebu Ubeyde Ma’mer b. Müsenna (ö.209/824?) Bu zat Kur’ân’ın, Arap dili  üslûplarına göre tefsir edilmesinin esas olduğunu vurgular. Ona göre  Sahabe ve Tâbiun Arapçaya vukufları sebebiyle daha sonraki nesillerin  İ’rab, Ğarib ve Meani ilimlerine yerleştirdikleri konular hakkında pek  sorma ihtiyacı duymamışlardı.21 Kur’ân’da Arap dilindeki özellikler  bulunur. Ezcümle ğarib kelimelerin kullanılması, Arap dili üslûplarından  hazf, ihtisar, çoğul kasd edildiği halde lafzın tekil gelmesi, tesniye  kasd edilip çoğul gelmesi, canlı ve cansız varlıklarla ilgili  anlatımların insana ait ifade ile bildirilmesi, zâid harfler, te’kid  için sözün tekrarı, tekrardan kaçınmak için sözün mücmel getirilmesi,  takdim-te’hir, lafzın müzekker ve müennes getirilmesi, isimlere bedel  kinaye kullanılması vb. hususlar Kur’ân’da da yer almaktadır. Hayvanlar  ve cansızlar hakkında insanlara dair kelimelerin; ğâib yerine şahid  (muhatap) veya aksine muhatap yerine ğâib kullanılması, ayrıca  takdim-te’hir, tevkid kullanılmasından bahseder.22 Ebu Ubeyde tarafından belirtilen bu hususlar, kelimelerin etimolojik ve  morfolojik yapıları ve i’rab yönleri kadar, Arapçanın farklı yönlerini  kapsadığı gibi istiare, teşbih, temsil, teşhis, intak, kinaye gibi  alanlar da belagat, dolayısıyla mecaz kapsamına girmektedir.23 Onun  kullanışında mecaz, hakikatin zıddı olmaktan çok, Arap dilinin ifade  tarzlarıdır. Bu kitap, Kur’ân’ın, rivayet ile tefsir edilmesi  geleneğinden, filolojik tahlile dayanan bir yoruma geçişin bir dönüm  noktası sayılabilir. Ebu Ubeyde, Kur’ân’ın anlaşılmasında ortaya çıkan  sorunların ekseriya ondaki ğarib kelimeler ve mecazi ifadelerden ileri  geldiğini görmesi üzerine bu kitabı kaleme almıştır.24 Fatiha ve Besmele  tefsirinde, müteallakın zikr edilmemesine “izmar” der.25 (وَلَا  الضَّالِّينَ)’deki لا’nın, huruf-i zevâidden kelâmı tamamlama için  getirildiğini söyler.26 Ebu Ubeyde’nin, Basra ve Kûfe mekteplerinin  tespit ettiği gramer kurallarından çok, serbest filolojik yorumlara meyl  edip kıyasa dayalı olarak dili geniş bir biçimde kullandığı görülür. O,  Asma’i ve başka dilciler tarafından Kur’ân’ı şahsî fikrine göre tefsir  etmekle itham edilmiştir. Taberî’nin onu dile dair bazı meselelerde  tenkit etmesi, ondan istifadesine mâni olmamıştır. Keza Ebû Ubeyd Kâsım  b. Sellâm, Zeccâc, İbn Hişam, Ezheri, İbn Düreyd ve Cevheri bu kitaptan  yararlanan müelliflerdendir. Mecazu’l-Kur’ân; sarf, nahiv, lügat ve iştikak meseleleri yanında mecaz,  teşbih, temsil, kinaye, icaz, hazf, takdim-te’hir gibi birçok teknik  terimle birlikte şevâhid olarak değerlendirilmiş, Cahiliye ve İslâm  dönemlerine ait zengin şiir hazinesine sahip olmasıyla, Arap dili ve  belâgati çalışmaları için temel kaynaklardan biri olmuştur.27 5. İbn Kuteybe (ö.276/889) Te’vilu Müşkili’l-Kur’ân28 kitabının  mukaddimesinde Hz. Peygamber’e (sallallahü aleyhi ve sellem) kitap  mucizesinin verilmesini lisanın ehemmiyetine delil olarak zikreder. Hz.  Musa ve Hz. İsa’ya (a.s) kendi zamanlarına ve muhitlerine göre mucize  verildiği gibi Hz. Muhammed’e (sallallahü aleyhi ve sellem) de kitap  şeklinde verildiğini belirtir.29 Kur’ân’ın bazı âyetlerini doğru anlamak  için lisan inceliklerine vâkıf olmak gerektiğini örneklerle gösterir  (Meselâ Yunus Sûresi 42 ve 43. âyetlerinde sem’in basar’dan daha önemli  olduğuna delil bulur: “Zira Allah, aklın olmayışını sağırlıkla beraber  zikrederken körlükte sadece görmenin yokluğundan bahsetmiştir”.)30  Kur’ân’ın az lafızla çok mânâlar ifade ettiğini belirtip örneklerini  verir.31 Tefennün gayesiyle Arap dilinde farklı üslûplarla anlatım  bulunduğunu yazar. Meselâ, der, bazen tahfif için ihtisar, bazen ifham  için itâle yapılır. Bazen te’kid için tekrar, bazen muhatapların  ekserisinin anlamayacağı şekilde ihfa’, bazen Arap olmayanların bile  anlayabilecekleri şekilde açık ifade kullanılır.32 Mânâda mütekarib  kelimelerden, iştikakdan bahseder.33 Âyetlerin lafızlarının anlam ve sınırlarını belirlemek ve bunların nasıl  yorumlanacağını göstermek için bu kitabı ve başka kitaplarını yazdığını  ifade eder.34 Bu kitabına sadece yanlış anlamaya veya itiraza sebep  teşkil eden âyetleri alır. Mukaddimesinde belâgatle ilgili ğarib  lâfızları açıklar. Kur’ân’ın dili olan Arapçanın başlıca özelliklerini  bir başlık altında sıralar.35 Bu eserin, Kur’ân eksenli, nahiv ağırlıklı  bir muhtevaya sahip olduğu göze çarpmaktadır. Âyet, hadîslerden ve Arap  şiirinden nakiller yapar.36 “Hatta İbn Kuteybe’nin bu kitabının  mukaddimesini tamamen dil-tefsir münasebetine hasrettiğini söylersek  yanlış olmayacaktır. Çünkü mukaddime baştan sona Kur’ân eksenli  izahlardan oluşmaktadır”.37 İbn Kuteybe, Kur’ân’ın her bir lafzının ne  kadar geniş mânâlar ihtiva ettiğinin iyice bilinmesi için birçok âyeti  örnek vermekte ve bunların üzerinde düşünülmesini istemektedir.38 İbn  Kuteybe bu eserinde mecaz, hakikat, te’vil ve tefsir konularına yer  vermektedir. Halil b. Ahmed, Ebu Ubeyde, Ferra’ gibi dilcilerin yolundan  gitmiştir.39 Ebu Ubeyd Kâsım b. Sellâm da hocaları arasında  zikredilir.40 Doğrudan talebesi olmasa bile, onun kitaplarından  naklettiğini görmekteyiz. 6. Hâris b. Esed el-Muhasibi (ö.243/857) ve Fehmu’l-Kur’ân41 Kitabı Bu zâtın Kur’ân tefsirine teşebbüs etmesi, onu nahiv ve belâgatle ilgili  bazı taraflara girmeye sevk etmiştir. Nitekim hocası Ebu Ubeyd de böyle  yapmıştı. Muhasibi, nesih konusunu ayrıntılı olarak ele aldıktan sonra  takdim-te’hir, izmar, huruf-i zevâid, fasl ve vasl konularına  girmiştir.42 Burada ayrıca Mecaz sahibi Ebu Ubeyde’den nakil yaptığını  görüyoruz.43 Ayrıca İbn Abbas, İbn Mes’ud, Mücahid gibi müfessirlere de  atıflarda bulunur. Kur’ân nazil olmadan da Arap dilinde takdim-te’hirin bulunması sebebiyle  Kur’ân’ın da bu üslûbu kullandığını söyleyip örneklerini verir (Meselâ  Şuara 26/208 âyetinde azabın takdim, inzarın te’hir edildiğini  bildirir,)44 Huruf-i zevâide örnekler verir. وَلَا الضَّالِّينَ deki  لا’nın, A’raf 7/12’deki  مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ deki لا’nın, nefy  için olmayıp,45 zâid olduğunu bildirir. Fehmu’l-Kur’ân yazarı Mu’tezile’yi eleştirmekte, kendi döneminde  kültürel ortama hâkim olan Mu’tezile’ye karşı, aklî delillerle  desteklediği nasları da yeterince kullanmaktadır. Muhaliflerine cevap  verişinde delillere hâkimiyeti, görüşlere vukufu, üslûbunun güzelliği  ile dikkat çeker.46 “Kur’ân fıkhı” adı altında, Kur’ân’ı anlamadan  bahseder. 7. Muhammed İbn Cerir et-Taberî (ö.310/922) Taberî47 tefsirinin uzun mukaddimesinin baş tarafında Kur’ân’ın Arap  dili ile beyan edildiğini vurgular. O, muhatapların anlamayacakları bir  lisan ile peygamber ve kitap göndermenin doğru olmadığını belirtir. Aksi  olsaydı muhatap, hitaptan önce cahil olduğu gibi hitaptan sonra da  cahil kalacaktır. Allah böyle saçma iş yapmaktan münezzehtir. Kur’ân  Arapça olduğundan, mânâları da Arapçanın mânâlarına muvafıktır. Arap  üslûplarına göre gönderildiği için Arap dil ve edebiyatında bulunan  îcaz, ihtisar, ihfa’, izhar, itâle, iksar (çoğaltma) gibi üslûplar  Kur’ân’da da bulunmaktadır.48 Taberî meseleye muhatap açısından bakar.  Sözü anlaması için fehm ve akıl vasfını haiz olması gerektiğini  söyler.49 Taberî’nin bu hacimli ve önemli tefsirine Câmi’u’l-beyân adını vermesi  de eserin Kur’ân âyetlerinin yorumuna ilişkin beyanı toplayıcı  özelliklere sahip olduğunu düşündürmektedir.50 Tekrar Mukaddimetu’t-tefsir kitabımıza gelecek olursak, bir nebze  değindiğimiz bu kaynaklardaki filolojik yönelişlerin hicri 5. asırdaki  olgunlaşmış eserleri hazırlamada büyük rolleri olduğunu anlıyoruz.  Râgıb’ın bu eseri, doğrusu bir mukaddime olmayıp başlı başına bir Tefsir  Usulü kitabıdır. Bu ilim dalının da ilk örneklerinden olmasına rağmen,  kıvama ermemiş malzeme yığını alâmeti kesinlikle bulunmuyor. Bu olgunluk  onun, tefsir usulü alanında rutin sürecin ötesinde bir yüksek atlama  yaptığını düşündürüyor. Dilin imkânlarını temel alarak yaptığı aklî  muhakemelerle çarpıcı tespitlerde bulunuyor. Bazı müşkil konuları izahta  mahareti, geniş perspektife sahip oluşu dikkat çekiyor. Bin sene kadar  önce bir insan tarafından yazılıp da bu kadar güncel algılanabilecek  eser kolay kolay bulunamaz. Bunda kitabı çeviren Dr. Celalettin  Divlekci’nin akıcı Türkçesinin de payı var elbette. Konuların hepsi de ilgi çekiyor: Sözün kısımları, anlam ilişkileri  bakımından kelimeler, lafız-anlam örtüşmesi bakımından söz kategorileri  ve örnekleri. Anlam kaymaları, terkib edilen kelime çeşitleri, açık ve  kapalı anlamlar, kapalılığın türleri. Hitabın muhatap tarafından  anlaşılmasına engel olan üç husus: Hitab edenin nitelikleri, hitabın  özellikleri ve muhatabın şartları. Genel olarak farklı anlamalara yol  açan sebepler: Lâfzı veya anlamı merkeze alma bu ihtilafın temelinde  yatar. Nitekim Allah Teâlâ ile ilgili bazı müteşabih âyetler farklı  yorumlanmıştır. Râgıb, tenzih tarafını açıkça destekler.51 Yaptırım ifade eden söz çeşitleri haber, emir ve nehiy;  çeşitleri ve  örnekleriyle açıklanır. Çok sorulan bir soru: “Kur’ân, mübin olduğu  hâlde neden açıklamaya ihtiyaç duyuluyor?” Kur’ân’ın beyanı konusunu  Râgıb etraflıca, câzip ve genel okuyucu seviyesine göre açıklar.52  Tefsir ve te’vil çeşitleri. Anlamı ifade üslûpları, aynı şeyi farklı  yönlerden anlatma, kelimeler arasındaki semantik bağ, analitik sözcük  bilgisi; varlıkları, aslında sıfatları olan isimlerle adlandırma, hakiki  ve mecazî anlamlar, geniş bir bâb olan mecaz türleri, hazif, ziyade,  temsili anlatımlar. Geniş ve dar anlamlar, umum-husus çeşitleri,  Allah’ın fiilleri, mecaz-ı mürsel çeşitleriyle fiillerin öznelerine  izafe edilmesi, sathî bakışla tutarsız sanılan (müşkil) âyetler  konusunda çelişkiyi giderme yöntemi, Kur’ân-ı Hakîm’in bütün hikmetleri  içerdiği hâlde insanların ekserisinin onun hakikatlerini tam  kavrayamamasının sebepleri, ümmetin âlimlerini şereflendirmek ve  sevaplandırmak için içtihad imkânlarının bırakılması.53 Kur’ân’ın, Arap  dil ve edebiyatının üslûpları ile indirilmiş olmasının izahı, Kur’ân’da  anlam tabakaları; âlimlerin,  ilimlerinin kuvveti derecesinde ondan  yararlanmaları, Kur’ân’ın içerdiği altı ana konu, ibadet felsefesi.  Nesih hakkında orijinal ve etraflı açıklama (ahkâmın asıllarında değil  fürüatta neshin cevazı), müteşabih âyetlerin hikmetleri, Kur’ân’da  anlaşılmayacak bir yer olur mu? Allah’ın hayata koyduğu tekâmül kanunu,  Tefsir ilminin şerefi, muteber tefsirin şartları, Kur’ân’ın i’câzı,  muvakkat ve sürekli mucize. Râgıb, Kur’ân’ın zatında muciz olduğunu  vurguladıktan sonra, insanların nazire yapmalarını ilâhî engellemeyi de  i’câzdan sayar. Bu tarz sarfeyi benimseyen Sünni âlimler vardır.  Makalemizi bitirirken şunu da belirtelim ki Râgıb’ın kısmen bize ulaşan  Tefsirini, bu Mukaddimesi açısından inceleyen bir çalışma, önerdiği  usulü uyguladığını belirtmektedir.54 Kitabı tercüme eden Dr. Celalettin Divlekci, okuyucunun yararlanmasını  kolaylaştırmak için ayrıca alt başlıklar, gereken yerlerde önemli  dipnotlar koymuş. Çalışma boyunca gözlemlenen ilmî titizlik ve düzgün  bir Türkçe, kitabı gerçekten okunaklı kılmış. Bu eseri Türkçeye  kazandırmasından dolayı kendisini tebrik eder, bu kitaptan yararlanarak  Kur’ân’ı anlama gayretlerini artıran okuyucularımızın sayısını  artırmasını Cenâb-ı Allah’tan niyaz ederim. Dipnotlar 1.    Kitap Dr. Celaletin Divlekçi tarafından Türkçe’ye çevrilip İstanbul’da Rağbet Yayınevi tarafından 2011’de yayınlanmıştır. 2.    Yusuf 12/1. 3.    Şuara 26/195. 4.    İbn Ebî Şeybe, Musannef, Dâru’t-Tac, Beyrut 1989, 6/116; el-Hâkim,  el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990,   2/477; Ebû Ya’lâ el-Mevsılî, Müsned,  thk. Hüseyin Selim Esed,  Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, Dımaşk, 1986, 11/436; Süyuti, el-İtkan, 1/113,  Mısır, 1370/1951. Aynı yerde Beyhaki’den başka bir hadise daha yer  verir. 5.    Tirmizi, Tefsir bölümü; Ahmed b. Hanbel (el-Fethu’r-rabbani, 18/77); Kenzu’l-ummal, 2/1-2; İbn Hacer, Fethu’l-Bari, 9/238. 6.    Bakara 2/177. 7.    Müslim, 45, hadis no:14; Tefsiru İbn Kesir, 3/87. 8.    Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/258; Ebu Davud, had. No.134; Taberî 10/32; İbn Kesir, 2/508. 9.    Buhari, Tefsir, 5/156; Müslim, 13, had. No.33; Ahmed b. Hanbel, el-Fethu’-rabbani, 18/81. 10.    Suat Yıldırım, Peygamberimizin Kur’ânı Tefsiri, 1/193-206, İst., Yeni Akademi  yay., 2006. 11.    Taberî, 1/54; Süyuti, İtkan, 1/119. 12.    Süyuti, İtkan,1/120. 13.    Cevapları havi Risale Şam Zahiriye, Berlin kütüphanelerinde  mevcutur. Ğaribu’l-Kur’ân adlı, Ata b Ebi Rabah’ın ondan rivayet ettiği  risale İstanbul Atıf Ef ktp. Nr. 2815/8 yer alır. M. Fuad Abdülbaki  Mu’cemu Ğaribi’l-Kur’ân adı ile yayınlamıştır (Kahire, 1950). 14.    Yusuf 12/1. 15.    Şuara 26/195. 16.    Süyuti, İtkan,1/119. 17.    Age, 1/182. 18.    Muhammed Sûresi 47/19. 19.    İtkan 2/182 vd. 20.    Tefsiru İbn Kesir, Bakara 2/25 âyetinin tefsirinde; Râzî,  et-Tefsîru’l-Kebîr: Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut,  1990, 33/220; İbn Teymiyye, Mecmûu Fetâvâ, Cem’ ve Tertîb Abdurrahmân b.  Muhammed b. Kâsım el-Âsımî en-Necdî, Dâru Âlemi’l-Kutub, Riyad, 1991,  3/28; İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî,  tahk. Abdulazîz b. Abdillâh b. Abdurrahmân b. Baz,  Muhibbuddîn  el-Hatîb, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 6/321. 21.    Ebu Ubeyde, Mecazu’l-Kur’ân, 1/8. 22.    Age, 1/18-19 23.    Ali Bulut, Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usulü  Açısından Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Süleyman  Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2009, s.  125-126. 24.     Adem Yerinde, DİA, “Mecazu’l-Kur’ân” md., XXVIII, 225. 25.     Ebu Ubeyde, Mecaz, 1/20. 26.     Age, 1/25. 27.     Adem Yerinde, Agm., DİA, XXVIII, 226. 28.     İbn Kuteybe,  Te’vilu Müşkili’l-Kur’ân, Kahire, Daru’t-Türas, thk. Ahmed Sakr, 1393/1973. 29.     Age, s.12. 30.     Age, s.7. Başka misaller için bu kitabın 4-11. sahifelerine bkz. 31.     Age, s. 3. 32.     Age, s. 13 33.     Age, s.16. 34.     Y. Şevki Yavuz, “İbn Kuteybe” md., DİA, XX, 149. 35.     Age, s.12. 36.     Ali Bulut, s. 69. 37.     Age, s.127. 38.     İbn Kuteybe, s. 3-11. 39.     Y. Şevki Yavuz, Agm., DİA, XX,149. 40.     Hüseyin Yazıcı, İbn Kuteybe md., XX, 145. 41.     Fehmu’l-Kur’ân, thk. Hüseyn el-Kuvvetli, Daru’l-fikr, 1402/1982. Bu  kitap Türkçeye çevrilmiştir: Kitabu’l-Akl ve Fehmu’l-Kur’ân, İstanbul,  İşaret Yay., 2003. 42.     H. el-Kuvvetli, Fehmu’l-Kur’ân, s. 259-260. Mesela Fasl ve Vasl  konusunda (s. 492-502) anlam itibariyle fasl edilmesi gerekli yerlerde  vasl etmenin, vasl gereken yerlerde fasl etmenin dil bakımından yanlışa  yol açacağını belirtir. 43.     Age, s. 260’da Âl-i İmrân 7. âyetindeki müteşabihat hakkında nakli yer alır. 44.     Age, s. 476. 45.     Age, s. 488-491 46.     Age, H. el-Kuvvetli’nin değerlendirmesi, s. 253-254. 47.     Taberî, Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân, mukaddime. 48.     Age, 1/17-19. 49.     Age, 1/57-58. 50.     Ali Bulut, Erken Dönem Tefsir Mukaddimeleri, s. 150. 51.     Tercüme s.12. 52.     Age, s. 16-18. 53.     Age, s. 39. 54.     Mustafa Kiriş, er-Râgıb el-Isfahânî’nin Mukaddimetu’t-Tefsir Adlı  Eseri ve Tefsir Usulü Açısından Tefsirin Değerlendirilmesi,  (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal  Bilimler Enstitüsü, Sivas 2006, s.189. </blockquote>

Adı

İnsan doğrulaması: Günde beş vakit kıldığımız nedir?