- Katılım
- 22 Şubat 2011
- Mesajlar
- 9,111
- Tepkime puanı
- 81
Nokta
Virgül
Soru işareti
Ünlem işareti
Parantez
Noktalı virgül
Denden işareti
Duygu ve düsünceleri daha açik ifade etmek, cümlenin yapisini ve duraklama noktalarini belirlemek, okumayi ve anlamayi kolaylastirmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama isaretleri kullanilir.
Noktalama isaretlerinden nokta, virgül, noktali virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tirnak, ayraç ve kesme isaretleri ait olduklari kelimelere bitisik olarak yazilir ve kesme disindaki isaretlerden sonra bir harf boslugu ara verilir.
Nokta ( . )
1. Cümlenin sonuna konur: Türk Dil Kurumu, 1932 yilinda kurulmustur.
Saatler geçtikçe yollara daha mahzun bir issizlik çöküyordu. (Resat Nuri Güntekin)
2. Bazi kisaltmalarin sonuna konur: Alb. (albay), Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardimci doçent), Prof. (profesör), Cad. (cadde), Sok. (sokak), s. (sayfa), sf. (sifat), vb. (ve baskasi, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi), Alm. (Almanca), Ar. (Arapça), Ing. (Ingilizce) vb.
3. Sayilardan sonra sira bildirmek için konur: 3. (üçüncü), 15. (on besinci); II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yüzyil; 2. Cadde, 20. Sokak, 4. Levent vb.
4. Arka arkaya siralandiklari için virgülle veya çizgiyle ayrilan rakamlardan yalnizca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: 3, 4 ve 7. maddeler; XII – XIV. yüzyillar arasinda vb.
5. Bir yazinin maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:
I. 1. A. a. II. 2. B. b.
6. Tarihlerin yazilisinda gün, ay ve yili gösteren sayilari birbirinden ayirmak için konur: 29.5.1453, 29.X.1923 vb.
UYARI: Tarihlerde ay adlari yaziyla da yazilabilir. Bu durumda ay adlarindan önce ve sonra nokta kullanilmaz: 29 Mayis 1453, 29 Ekim 1923 vb.
7. Saat ve dakika gösteren sayilari birbirinden ayirmak için konur: Tren 09.15’te kalkti. Toplanti 13.00’te basladi.
Tören 17.30’da, hükûmet daireleri kapandiktan yarim saat sonra baslayacaktir. (Tarik Bugra)
8. Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur:
Agâh Sirri Levend, Türk Dilinde Gelisme ve Sadelesme Evreleri, TDK Yayinlari, Ankara, 1960.
9. Dört ve dörtten çok rakamli sayilar sondan sayilmak üzere üçlü gruplara ayrilarak yazilir ve araya nokta konur: 1.000, 326.197, 49.750.812 vb.
10. Matematikte çarpma isareti yerine kullanilir: 4.5=20, 12.6=72 vb.
Virgül ( , )
1. Birbiri ardinca siralanan es görevli kelime ve kelime gruplarinin arasina konur:
Firtinadan, soguktan, karanliktan ve biraz da korkudan sonra bu sicak, aydinlik ve sevimli odanin havasinda erir gibi oldum. (Halide Edip Adivar)
Sessiz dereler, solgun agaçlar, sari güller
Dillenmis agizlarda tutuk dilli gönüller (Faruk Nafiz Çamlibel)
Zindana atilan mahkûmlar gibi titreserek, haykirarak geri geri kaçmaya ugrasiyorduk. (Hüseyin Rahmi Gürpinar)
Köyde kim çaresiz kalirsa, kimin isi bozulursa Istanbul yolunu tutar. (Ömer Seyfettin)
2. Sirali cümleleri birbirinden ayirmak için konur:
Umduk, bekledik, düsündük. (Yakup Kadri Karaosmanoglu)
3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düsmüs olan özneyi belirtmek için konur:
Saniye Hanimefendi, merdivenlerde oglunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karsilamaya atilan bir genç kadin gibi koltugundan firlamis ve ona kapiyi kendi eliyle açmaya gelmisti. (Yakup Kadri Karaosmanoglu)
4. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayirmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin basina ve sonuna konur:
Zemin bu kadar koyu bir kirmiziya dönüsünce, bir an için de olsa, belirginligini yitiriverdi sivilceleri. (Elif Safak)
Simdi, efendiler, müsaade buyurursaniz, size bir sual sorayim. (Atatürk)
5. Anlama güç kazandirmak için tekrarlanan kelimeler arasina konur:
Aksam, yine aksam, yine aksam,
Göllerde bu dem bir kamis olsam! (Ahmet Hasim)
6. Tirnak içinde olmayan alinti cümlelerinden sonra konur:
Adana’ya yarin gidecegim, dedi.
Aç karnina sigara içmekle hiç de iyi etmiyorsun, dedi. (Necati Cumali)
7. Konusma çizgisinden sonraki alinti cümlesinin bitimine konur:
– Bu aksam Datça’ya gidiyor musunuz, diye sordu.
8. Edebî eserlerde konusma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
Bahçe kapisini açti. Sermet Bey’e,
– Bu anahtar köskü de açar, dedi. (Ömer Seyfettin)
9. Kendisinden sonraki cümleye bagli olarak ret, kabul ve tesvik bildiren hayir, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, basüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki, gideriz. Olur, ben de size katilirim. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç kaliyoruz.
Evet, kirk seneden beri Türkçe merhale merhale Türklesiyor. (Yahya Kemal Beyatli)
10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplariyla yapi ve anlam bakimindan baglantisi olmadigini göstermek ve anlam karisikligini önlemek için kullanilir:
Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcagizdir. (Halit Ziya Usakligil)
Bu gece, eglenceleri içlerine sinmedi. (Resat Nuri Güntekin)
11. Hitap için kullanilan kelimelerden sonra konur:
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir. (Atatürk)
Sayin Baskan,
Sevgili Kardesim,
Degerli Arkadasim,
12. Sayilarin yazilisinda kesirleri ayirmak için kullanilir: 38,6 (otuz sekiz tam, onda alti), 0,45 (sifir tam, yüzde kirk bes)
13. Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almis kelimelerden sonra konur:
Ancak yemekte bir karara varip, arkadasina dikkatli dikkatli bakarak konustu.
UYARI: Metin içinde zarf-fiil eki almis kelimelerden sonra virgül konmaz:
Cumalari bahçede bulustukça kiza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadigini anlatmaya çalisiyordu. (Halide Edip Adivar)
Simdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Degirmenoluk köyünden kaçip da baska köyde çobanlik, yanasmalik etmedi. (Yasar Kemal)
Meydanliga varmadan bir iki defa Ismail kendisini gördü mü diye kahveye bakti. (Necati Cumali)
14. Özne olarak kullanildiklarinda bu, su, o zamirlerinden sonra konur:
Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
O, eski defterleri çoktan kapatmis, Osmanliya kucagini açmisti. (Tarik Bugra)
15. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basimevi vb. maddelerden sonra konur:
Falih Rifki ATAY, Tuna Kiyilari, Remzi Kitabevi, Istanbul, 1938.
Yazarin soyadi önce yazilmissa soyadindan sonra da virgül konur:
ERGIN, Muharrem, Dede Korkut Kitabi, Ankara, 1958.
UYARI: Metin içinde ve, veya, yahut, ya ... ya baglaçlarindan önce de sonra da virgül konmaz:
Nihat sabaha kadar uyuyamadi ve safak sökerken Faik’e bol tesekkürlerle dolu bir kâgit birakarak iki gün evvelki cephe dönüsü kiyafeti ile sokaga firladi. (Peyami Safa)
Ya sevk içinde harap ol ya ask içinde gönül
Ya lale açmalidir gögsümüzde yahut gül! (Yahya Kemal Beyatli)
UYARI: Tekrarli baglaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:
Hem gider hem aglar.
Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)
Gerek nesirde gerek nazimda yeni bir söyleyise ulasilmistir.
Siz ister inanin ister inanmayin, bir gün bile durmam.
Ne kiz verir ne dünürü küstürür.
Bu kurallar bugün de yarin da geçerli olacaktir.
UYARI: Cümlede pekistirme ve baglama görevinde kullanilan da / de baglacindan sonra virgül konmaz:
Imlamiz lisanimiz düzelince, lisanimiz da kafamiz düzelince düzelecek çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla degil! (Yahya Kemal Beyatli)
UYARI: Metin içinde -inca / -ince anlamiyla zarf-fiil görevinde kulla*nilan mi / mi ekinden sonra virgül konmaz:
Ben aç yattim mi kötü kötü rüyalar görürüm nedense. (Orhan Kemal)
Öyle zekiler vardir, konustular mi agizlarindan bal akiyor sanirsin. (Attila Ilhan)
UYARI: Sart ekinden sonra virgül konmaz:
Tenha köselerde agiz agiza konusurken yanlarina biri gelecek olursa hemen susuyorlardi. (Resat Nuri Güntekin) Gör gözlerinle de aklin yatarsa anlativer millete. (Tarik Bugra)
Noktali Virgül ( ; )
1. Cümle içinde virgüllerle ayrilmis tür veya takimlari birbirinden ayirmak için konur: Erkek çocuklara Dogan, Tugrul, Aslan, Orhan; kiz çocuklara ise Inci, Çiçek, Gönül, Yonca adlari verilir.
Türkiye, Ingiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.
2. Ögeleri arasinda virgül bulunan sirali cümleleri birbirinden ayirmak için konur: Sevinçten, heyecandan içim içime sigmiyor; bagirmak, kahkahalar atmak, aglamak istiyorum.
At ölür, meydan kalir; yigit ölür, san kalir. (Atasözü)
3. Ikiden fazla es deger ögeler arasinda virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktali virgül konabilir:
Yeni usul siirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu. (Yahya Kemal Beyatli)
Iki Nokta ( : )
1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
Millî Edebiyat akiminin temsilcilerinden bir kismini siralayalim: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adivar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.
2. Kendisiyle ilgili açiklama verilecek cümlenin sonuna konur:
Bu kararin istinat ettigi en kuvvetli muhakeme ve mantik su idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve serefli bir millet olarak yasamasidir. (Atatürk)
Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim. (Falih Rifki Atay)
3. Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için kullanilir: a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.
4. Karsilikli konusmalarda, konusan kisiyi belirten sözlerden sonra konur:
Bilge Kagan:
Türklerim, isitin!
Üstten gök çökmedikçe,
alttan yer delinmedikçe
ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
Koro:
Göge erer basimiz
basinla senin!
Bilge Kagan:
Ulusum birlesip yücelsin diye
gece uyumadim, gündüz oturmadim.
Türklerim Bilge Kagan der bana.
Ben her seyi onlar için bildim.
Nöbetteyim! (A. Turan Oflazoglu)
5. Edebî eserlerde konusma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
– Bugdayla arpadan baska ne biter bu topraklarda?
Ziraatçi sayar:
– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün... (Falih Rifki Atay)
7. Matematikte bölme isareti olarak kullanilir: 56:8=7, 100:2=50 vb.
Üç Nokta ( ... )
1. Anlatim olarak tamamlanmamis cümlelerin sonuna konur:
Ne çare ki çirkinligi hemencecik ve herkes tarafindan görülüveriyordu da bu yani... (Tarik Bugra)
2. Kaba sayildigi için veya bir baska sebepten dolayi açik yazilmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur: Kilavuzu karga olanin burnu b...tan çikmaz.
Arabaci B...’a yaklastigini söylüyor, ikide bir firsat bularak arabanin içine dogru basini çeviriyordu. (Ahmet Hamdi Tanpinar)
3. Alintilarda basta, ortada ve sonda alinmayan kelime veya bölümlerin yerine konur:
... derken sehrin öte basindan boguk boguk sesler gelmeye basladi... (Tarik Bugra)
4. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasina birakildigini göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:
Sana ugurlar olsun... Ayriliyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlibel)
Binaenaleyh, biz her vasitadan, yalniz ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. O noktainazar sudur: Türk milletini, medeni cihanda layik oldugu mevkiye isat etmek ve Türk cumhuriyetini sarsilmaz temelleri üzerinde, her gün, daha ziyade takviye etmek... (Atatürk)
5. Ünlem ve seslenmelerde anlatimi pekistirmek için konur:
Gölgeler yaklastilar. Bir adim kalinca onu kiyafetinden tanidilar:
— Koca Ali... Koca Ali, be!.. (Ömer Seyfettin)
UYARI: Ünlem ve soru isaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulmasi yeterlidir:
Gök ekini biçer gibi!.. Basaklar daha dolmadan. (Tarik Bugra)
Nasil da aksam oldu?.. Nasil da yavrucaklar sustu?.. Nasil da serçecikler yuvalarina sigindi?.. (Necip Fazil Kisakürek)
6. Karsilikli konusmalarda, yeterli olmayan, eksik birakilan cevaplarda kullanilir:
— Yabanci yok!
— Kimsin?
— Ali...
— Hangi Ali?
— ...
— Sen misin, Ali usta?
— Benim!..
— Ne ariyorsun bu vakit buralarda?
— Hiç...
— Nasil hiç? Suya çekicini mi düsürdün yoksa!..
— !.. (Ömer Seyfettin)
UYARI: Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanilmaz.
Soru Isareti ( ? )
1. Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur:
Ne zaman tükenecek bu yollar, arabaci? (Faruk Nafiz Çamlibel)
Atatürk bana sordu:
— Yeni yaziyi tatbik etmek için ne düsündünüz? (Falih Rifki Atay)
2. Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:
Gümrükteki memur basini kaldirdi:
— Adiniz?
3. Bilinmeyen, kesin olmayan veya süpheyle karsilanan yer, tarih vb. durumlar için kullanilir: Yunus Emre (1240 ?-1320), (Dogum yeri: ?) vb.
1496 (?) yilinda dogan Fuzuli...
Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmis.
UYARI: mi / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci oldugunda cümlenin sonuna soru isareti konmaz: Aksam oldu mu sürüler döner. Hava karardi mi eve gideriz.
Bahar gelip de nehir çagil çagil kabarmaya baslamaz mi içimi geri kalmis bir saat huzursuzlugu kaplardi. (Haldun Taner)
UYARI: Soru ifadesi tasiyan sirali ve bagli cümlelerde soru isareti en sona konur:
Çok yakindan mi bu sesler, çok uzaklardan mi?
Üsküdar’dan mi, Hisar’dan mi, Kavaklardan mi? (Yahya Kemal Beyatli)
Ünlem Isareti ( ! )
1. Sevinç, kivanç, aci, korku, sasma gibi duygulari anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur: Hava ne kadar da sicak! Ask olsun! Ne kadar akilli adamlar var! Vah vah!
Ne mutlu Türk’üm diyene! (Atatürk)
2. Seslenme, hitap ve uyari sözlerinden sonra konur:
Ordular! Ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Atatürk)
Ey Türk gençligi! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. (Atatürk)
Ak tolgali beylerbeyi haykirdi: Ilerle! (Yahya Kemal Beyatli)
Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastigin
Bu toprak bir devrin battigi yerdir. (Necmettin Halil Onan)
UYARI: Ünlem isareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabilecegi gibi cümlenin sonuna da konabilir:
Arkadas, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana ugurlar olsun... Ayriliyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlibel)
3. Alay, kinaye veya küçümseme anlami kazandirilmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem isareti kullanilir:
Isteseymis bir günde bitirirmis (!) ama ne yazik ki vakti yokmus (!).
Adam, akilli (!) oldugunu söylüyor.
Kisa Çizgi ( - )
1. Satira sigmayan kelimeler bölünürken satir sonuna konur:
Soguktan mi titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bil-
mem. Havuzun suyu bulanik. Kapinin saatleri 12’yi geçmis. Kanepe-
lerde kimseler yok. Tramvay ne fena gicirdadi! Tramvayda-
ki adam bir tanidik mi idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp bakti?
Yoksa kimseciklerin oturmadigi kanepelerde bu saatte pek basibos-
lar mi oturur? (Sait Faik Abasiyanik)
2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayirmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin basina ve sonuna konur, bitisik yazilir:
Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren genis yolun agzinda durmustu. (Ömer Seyfettin)
3. Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayirmak için kullanilir: al-is, dur-ak, gör-gü-süz-lük vb.
4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanilir: al-, dur-, gör-, ver-; basar-, kana-, okut-, tasla-, yazdir- vb.
5. Isim yapma eklerinin basina, fiil yapma eklerinin basina ve sonuna konur: -ak, -den, -is, -lik; -imsa-; -la-; -tir- vb.
6. Heceleri göstermek için kullanilir: a-ras-tir-ma, bi-le-zik, du-rus-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lik vb.
7. Arasinda, ve, ile, ila, ...-den ...-e anlamlarini vermek için kelimeler veya sayilar arasinda kullanilir: Aydin-Izmir yolu, Türk-Alman iliskileri, Ural-Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi, 09.30-10.30, Besiktas-Fenerbahçe karsilasmasi, Manas Destani’nda soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savasi, Türkçe-Fransizca Sözlük vb.
UYARI: Cümle içinde sayi adlarinin yinelenmesinde araya kisa çizgi konmaz: On on bes yil. Üç bes kisi geldi.
8. Matematikte çikarma isareti olarak kullanilir: 50-20=30
9. Sifirdan küçük degerleri göstermek için kullanilir: -2 °C
Uzun Çizgi (—)
Yazida satir basina alinan konusmalari göstermek için kullanilir. Buna konusma çizgisi de denir.
Frankfurt’a gelene herkesin sordugu sunlardir:
— Eski sehri gezdin mi?
— Rothschild’in evine gittin mi?
— Goethe’nin evini gezdin mi? (Ahmet Hasim)
Oyunlarda uzun çizgi konusanin adindan sonra da konabilir:
Sitki Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.
Islam Bey — Ben daha ölmedim. (Namik Kemal)
UYARI: Konusmalar tirnak içinde verildiginde uzun çizgi kul*lanilmaz.
Arabamiz tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hanci dedim, bildin mi Marasli Seyhoglu’nu?” (Faruk Nafiz Çamlibel)
Egik Çizgi ( / )
1. Dizeler yan yana yazildiginda aralarina konur: Korkma! Sönmez bu safaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yildizidir, parlayacak / O benimdir, o benim milletimindir ancak. (Mehmet Akif Ersoy)
2. Adres yazarken apartman numarasi ile daire numarasi arasina ve semt ile sehir arasina konur: Altay Sokagi No.: 21/6 Kurtulus / ANKARA
Ülke adi yazilacaginda ise:
Atatürk Bulvari No.: 217
06680 Kavaklidere / Ankara
TÜRKIYE
3. Tarihlerin yazilisinda gün, ay ve yili gösteren sayilari birbirinden ayirmak için konur: 18/11/1969, 15/IX/1994 vb.
4. Dil bilgisinde eklerin farkli biçimlerini göstermek için kullanilir: -a /-e, -an /-en, -lik /-lik, -madan /-meden vb.
6. Matematikte bölme isareti olarak kullanilir: 70/2=35
7. Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arasi orantilari gösterirken egik çizgi araya bosluk konulmadan kullanilir: g/sn (gram/saniye)
Ters Egik Çizgi ( \ )
Bilisim uygulamalarinda art arda gelen dizinleri birbirinden ayirt etmek için kullanilir: C:\Belgelerim\Türk Isaret Dili\Kitapçik.indd
Tirnak Isareti ( “ ” )
1. Baska bir kimseden veya yazidan oldugu gibi aktarilan sözler tir*nak içine alinir: Türk Dil Kurumu binasinin yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözü yazilidir. Dil ve Tarih-Cografya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürsit ilimdir.” vecizesi yer almaktadir. Ulu önderin “Ne mutlu Türk’üm diyene!” sözü her Türk’ü duygulandirir.
Bakiniz, sair vatani ne güzel tarif ediyor:
“Bayraklari bayrak yapan üstündeki kandir.
Toprak eger ugrunda ölen varsa vatandir.”
UYARI: Tirnak içindeki alintinin sonunda bulunan isaret (nokta, soru isareti, ünlem isareti vb.) tirnak içinde kalir:
“Izmir üzerine dünyada bir sehir daha yoktur!” diyorlar. (Yahya Kemal Beyatli)
2. Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tirnak içine alinir: Yeni bir “baris taarruzu” basladi.
3. Cümle içerisinde eserlerin ve yazilarin adlari ile bölüm basliklari tirnak içine alinir:
Bugün ögrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adli siiri incelediler.
“Yazim Kurallari” bölümünde bazi uyarilara yer verilmistir.
UYARI: Cümle içerisinde özel olarak belirtilmek istenen sözler, kitap ve dergi adlari ve basliklari tirnak içine alinmaksizin egik yaziyla dizilerek de gösterilebilir:
Höyük sözü Anadolu’da tepe olarak geçer.
Cahit Sitki’nin Sairin Ölümü siirini Yahya Kemal çok sevmisti. (Ahmet Hamdi Tanpinar)
UYARI: Tirnak içine alinan sözlerden sonra gelen ekleri ayirmak için kesme isareti kullanilmaz: Elif Safak’in “Bit Palas”ini okudunuz mu?
4. Bilimsel çalismalarda künye verilirken makale adlari tirnak içinde yazilir.
Tek Tirnak Isareti ( ‘ ’ )
Tirnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tirnaga alinmasi gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanilir:
Edebiyat ögretmeni “Siirler içinde ‘Han Duvarlari’ gibisi var mi?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel siirini okumaya basladi.
“Atatürk henüz ‘Gazi Mustafa Kemal Pasa’ idi. Benden ona dair bir kitap için ön söz istemislerdi.” (Falih Rifki Atay)
Denden Isareti (")
Bir yazidaki maddelerin siralanmasinda veya bir çizelgede alt alta gelen ayni sözlerin, söz gruplarinin ve sayilarin tekrar yazilmasini önlemek için kullanilir:
a. Etken fiil
b. Edilgen "
c. Dönüslü "
ç. Istes "
Yay Ayraç ( )
1. Cümledeki anlami tamamlayan ve cümlenin disinda kalan ek bilgiler için kullanilir. Yay ayraç içinde bulunan ve yargi bildiren anlatimlarin sonuna uygun noktalama isareti konur:
Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yaziyorum.) gezsek bile görmek için degil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç)
2. Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazilir:
Yunus Emre’nin (1240?-1320)...
Imek fiilinin (ek fiil) genis zamani sahis ekleriyle çekilir.
3. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konusanin hareketlerini, durumunu açiklamak ve göstermek için kullanilir:
Ihtiyar – (Yavas yavas Kaymakam'a yaklasir.) Ne oluyor beyefendi? Allah rizasi için bana da anlatin... (Resat Nuri Güntekin)
4. Alintilarin aktarildigi eseri, yazari veya künye bilgilerini göstermek için kullanilir:
Cihanin tarihi, vatani ugrunda senin kadar ugrasan, kanini döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanina sahip olmaya hak kazanmamistir. Bu vatan ya senindir ya kimsenin. (Ahmet Hikmet Müftüoglu)
Esin var, asiyanin var, baharin var ki beklerdin
Kiyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin? (Mehmet Akif Ersoy)
Bir isim kökü, gerektiginde çesitli eklerle fiil kökü durumuna getirilebilir (Zülfikar 1991: 45).
5. Alintilarda, alinmayan kelime veya bölümle*rin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alinabilir.
6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlami kazandirmak için kullanilan ünlem isareti yay ayraç içine alinir: Adam, akilli (!) oldugunu söylüyor.
7. Bir bilginin süpheyle karsilandigini veya kesin olmadigini göstermek için kullanilan soru isareti yay ayraç içine alinir: 1496 (?) yilinda dogan Fuzuli...
8. Bir yazinin maddelerini gösteren sayi ve harflerden sonra kapama ayraci konur:
I) 1) A) a)
II) 2) B) b)
Köseli Ayraç ( [ ] )
1. Ayraç içinde ayraç kullanilmasi gereken durumlarda yay ayraçtan önce köseli ayraç kullanilir: Halikarnas Balikçisi [Cevat Sakir Kabaagaçli (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmistir.
2. Metin aktarmalarinda, çevirilerde, alintilarda çalismayi yapanin ekledigi sözler için kullanilir: “Eldem, Osmanlida en önemli fark[in], mezar tasinin seklinde ortaya çik[tigini] söyledikten sonra...” (Hilmi Yavuz)
3. Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine iliskin bazi ayrintilari göstermek için kullanilir: Resat Nuri [Güntekin], Çalikusu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]
Kesme Isareti ( ’ )
1. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme isaretiyle ayrilir: Kurtulus Savasi’ni, Atatürk’üm, Türkiye’mizin, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nin, Mehmet Emin Yurdakul’dan, Kâzim Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mis, Ahmet Cevat Emre’dir, Namik Kemal’se, Sinasi’yle, Alman’siniz, Kirgiz’im, Karakeçili’nin, Osmanli Devleti’ndeki, Cebrail’den, Çanakkale Bogazi’nin, Samanyolu’nda, Sait Halim Pasa Yalisi’ndan, Resmî Gazete’de, Millî Egitim Temel Kanunu’na, Telif Hakki Yayin ve Satis Yönetmeligi’ni, Eski Çag’in, Yükselme Dönemi’nin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyati’na vb.
“Onun için Bati’da bunlara birer fonksiyon buluyorlar.” (Burhan Felek)
1919 senesi Mayis’inin 19’uncu günü Samsun’a çiktim. (Atatürk)
Yer bildiren özel isimlerde kisaltmali söyleyis söz konusu oldugu zaman ekten önce kesme isareti kullanilir: Hisar’dan, Bogaz’dan vb.
Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiginde büyük harfle yazilan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek almasi durumunda kesme isareti kullanilir: Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi... Yukarida adi geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre... vb.
Özel adlar için yay ayraç içinde bir açiklama yapildiginda kesme isareti yay ayraçtan önce kullanilir: Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoglu) vb.
Ek getirildiginde Avrupa Birligi kesme isareti ile kullanilir: Avrupa Birligi’ne üye ülkeler...
UYARI: Sonunda 3. teklik kisi iyelik eki olan özel ada, bu ek disinda baska bir iyelik eki getirildiginde kesme isareti konmaz: Bogaz Köprümüzün güzelligi, Amik Ovamizin bitki örtüsü, Kusadamizdaki liman vb.
UYARI: Kurum, kurulus, kurul, birlesim, oturum ve is yeri adlarina gelen ekler kesmeyle ayrilmaz: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortakligina, Türk Dili ve Edebiyati Bölümü Baskanliginin; Bakanlar Kurulunun, Danisma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112’nci Birlesiminin 2’nci Oturumunda; Mavi Köse Bakkaliyesinden vb.
UYARI: Basbakanlik, Rektörlük vb. sözler ünlüyle baslayan bir ek geldiginde Basbakanliga, Rektörlüge vb. biçimlerde yazilir.
UYARI: Özel adlara getirilen yapim ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diger ekler kesmeyle ayrilmaz: Türklük, Türklesmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlik, Hristiyanlik, Avrupali, Avrupalilasmak, Aydinli, Konyali, Bursali, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklügün, Türklesmekte, Türkçenin, Müslümanlikta, Hollandalidan, Hristiyanliktan, Atatürkçülügün vb.
UYARI: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Sahap; Bosna-Hersek; Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle baslayan ek getirildiginde kesme isaretine ragmen Ahmedi, Halidi, Sahabi; Bosna-Hersegi; Kerkügü, Sinobu, Tokadi, Zonguldagi biçiminde son ses yumusatilarak söylenir.
UYARI: Özel adlar yerine kullanilan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazilmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme isaretiyle ayrilmaz.
2. Kisi adlarindan sonra gelen saygi ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayirmak için konur: Nihat Bey’e, Ayse Hanim’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Pasa’ya; Türk Dil Kurumu Baskani’na vb.
3. Kisaltmalara getirilen ekleri ayirmak için konur: TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye vb.
4. Sayilara getirilen ekleri ayirmak için konur: 1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik, 657’yle vb.
5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarina gelen ekleri ayirmak için konur: Basvurular 17 Aralik’a kadar sürecektir. Yabanci Sözlere Karsiliklar Kilavuzu’nun veri tabaninin Genel Ag’da hizmete sunuldugu gün olan 12 Temmuz 2010 Pazartesi’nin TDK için önemi büyüktür.
6. Seslerin ölçü ve söyleyis geregi düstügünü göstermek için kullanilir:
Bir ok attim karli dagin ardina
Düstü m’ola sevdigimin yurduna
Il yanmazken ben yanarim derdine
Engel aramizi açti n’eyleyim (Karacaoglan)
Sems’in gözlerine bir süphe çöreklendi: “Dostum ne’n var? Her sey yolunda mi?” (Elif Safak)
Güzelligin on par’etmez
Bu bendeki ask olmasa (Âsik Veysel)
7. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayirmak için konur: a’dan z’ye kadar, Türkçede -lik’la yapilmis sözler.
Virgül
Soru işareti
Ünlem işareti
Parantez
Noktalı virgül
Denden işareti
Duygu ve düsünceleri daha açik ifade etmek, cümlenin yapisini ve duraklama noktalarini belirlemek, okumayi ve anlamayi kolaylastirmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama isaretleri kullanilir.
Noktalama isaretlerinden nokta, virgül, noktali virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tirnak, ayraç ve kesme isaretleri ait olduklari kelimelere bitisik olarak yazilir ve kesme disindaki isaretlerden sonra bir harf boslugu ara verilir.
Nokta ( . )
1. Cümlenin sonuna konur: Türk Dil Kurumu, 1932 yilinda kurulmustur.
Saatler geçtikçe yollara daha mahzun bir issizlik çöküyordu. (Resat Nuri Güntekin)
2. Bazi kisaltmalarin sonuna konur: Alb. (albay), Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardimci doçent), Prof. (profesör), Cad. (cadde), Sok. (sokak), s. (sayfa), sf. (sifat), vb. (ve baskasi, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi), Alm. (Almanca), Ar. (Arapça), Ing. (Ingilizce) vb.
3. Sayilardan sonra sira bildirmek için konur: 3. (üçüncü), 15. (on besinci); II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yüzyil; 2. Cadde, 20. Sokak, 4. Levent vb.
4. Arka arkaya siralandiklari için virgülle veya çizgiyle ayrilan rakamlardan yalnizca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: 3, 4 ve 7. maddeler; XII – XIV. yüzyillar arasinda vb.
5. Bir yazinin maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:
I. 1. A. a. II. 2. B. b.
6. Tarihlerin yazilisinda gün, ay ve yili gösteren sayilari birbirinden ayirmak için konur: 29.5.1453, 29.X.1923 vb.
UYARI: Tarihlerde ay adlari yaziyla da yazilabilir. Bu durumda ay adlarindan önce ve sonra nokta kullanilmaz: 29 Mayis 1453, 29 Ekim 1923 vb.
7. Saat ve dakika gösteren sayilari birbirinden ayirmak için konur: Tren 09.15’te kalkti. Toplanti 13.00’te basladi.
Tören 17.30’da, hükûmet daireleri kapandiktan yarim saat sonra baslayacaktir. (Tarik Bugra)
8. Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur:
Agâh Sirri Levend, Türk Dilinde Gelisme ve Sadelesme Evreleri, TDK Yayinlari, Ankara, 1960.
9. Dört ve dörtten çok rakamli sayilar sondan sayilmak üzere üçlü gruplara ayrilarak yazilir ve araya nokta konur: 1.000, 326.197, 49.750.812 vb.
10. Matematikte çarpma isareti yerine kullanilir: 4.5=20, 12.6=72 vb.
Virgül ( , )
1. Birbiri ardinca siralanan es görevli kelime ve kelime gruplarinin arasina konur:
Firtinadan, soguktan, karanliktan ve biraz da korkudan sonra bu sicak, aydinlik ve sevimli odanin havasinda erir gibi oldum. (Halide Edip Adivar)
Sessiz dereler, solgun agaçlar, sari güller
Dillenmis agizlarda tutuk dilli gönüller (Faruk Nafiz Çamlibel)
Zindana atilan mahkûmlar gibi titreserek, haykirarak geri geri kaçmaya ugrasiyorduk. (Hüseyin Rahmi Gürpinar)
Köyde kim çaresiz kalirsa, kimin isi bozulursa Istanbul yolunu tutar. (Ömer Seyfettin)
2. Sirali cümleleri birbirinden ayirmak için konur:
Umduk, bekledik, düsündük. (Yakup Kadri Karaosmanoglu)
3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düsmüs olan özneyi belirtmek için konur:
Saniye Hanimefendi, merdivenlerde oglunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karsilamaya atilan bir genç kadin gibi koltugundan firlamis ve ona kapiyi kendi eliyle açmaya gelmisti. (Yakup Kadri Karaosmanoglu)
4. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayirmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin basina ve sonuna konur:
Zemin bu kadar koyu bir kirmiziya dönüsünce, bir an için de olsa, belirginligini yitiriverdi sivilceleri. (Elif Safak)
Simdi, efendiler, müsaade buyurursaniz, size bir sual sorayim. (Atatürk)
5. Anlama güç kazandirmak için tekrarlanan kelimeler arasina konur:
Aksam, yine aksam, yine aksam,
Göllerde bu dem bir kamis olsam! (Ahmet Hasim)
6. Tirnak içinde olmayan alinti cümlelerinden sonra konur:
Adana’ya yarin gidecegim, dedi.
Aç karnina sigara içmekle hiç de iyi etmiyorsun, dedi. (Necati Cumali)
7. Konusma çizgisinden sonraki alinti cümlesinin bitimine konur:
– Bu aksam Datça’ya gidiyor musunuz, diye sordu.
8. Edebî eserlerde konusma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
Bahçe kapisini açti. Sermet Bey’e,
– Bu anahtar köskü de açar, dedi. (Ömer Seyfettin)
9. Kendisinden sonraki cümleye bagli olarak ret, kabul ve tesvik bildiren hayir, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, basüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki, gideriz. Olur, ben de size katilirim. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç kaliyoruz.
Evet, kirk seneden beri Türkçe merhale merhale Türklesiyor. (Yahya Kemal Beyatli)
10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplariyla yapi ve anlam bakimindan baglantisi olmadigini göstermek ve anlam karisikligini önlemek için kullanilir:
Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcagizdir. (Halit Ziya Usakligil)
Bu gece, eglenceleri içlerine sinmedi. (Resat Nuri Güntekin)
11. Hitap için kullanilan kelimelerden sonra konur:
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir. (Atatürk)
Sayin Baskan,
Sevgili Kardesim,
Degerli Arkadasim,
12. Sayilarin yazilisinda kesirleri ayirmak için kullanilir: 38,6 (otuz sekiz tam, onda alti), 0,45 (sifir tam, yüzde kirk bes)
13. Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almis kelimelerden sonra konur:
Ancak yemekte bir karara varip, arkadasina dikkatli dikkatli bakarak konustu.
UYARI: Metin içinde zarf-fiil eki almis kelimelerden sonra virgül konmaz:
Cumalari bahçede bulustukça kiza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadigini anlatmaya çalisiyordu. (Halide Edip Adivar)
Simdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Degirmenoluk köyünden kaçip da baska köyde çobanlik, yanasmalik etmedi. (Yasar Kemal)
Meydanliga varmadan bir iki defa Ismail kendisini gördü mü diye kahveye bakti. (Necati Cumali)
14. Özne olarak kullanildiklarinda bu, su, o zamirlerinden sonra konur:
Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
O, eski defterleri çoktan kapatmis, Osmanliya kucagini açmisti. (Tarik Bugra)
15. Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basimevi vb. maddelerden sonra konur:
Falih Rifki ATAY, Tuna Kiyilari, Remzi Kitabevi, Istanbul, 1938.
Yazarin soyadi önce yazilmissa soyadindan sonra da virgül konur:
ERGIN, Muharrem, Dede Korkut Kitabi, Ankara, 1958.
UYARI: Metin içinde ve, veya, yahut, ya ... ya baglaçlarindan önce de sonra da virgül konmaz:
Nihat sabaha kadar uyuyamadi ve safak sökerken Faik’e bol tesekkürlerle dolu bir kâgit birakarak iki gün evvelki cephe dönüsü kiyafeti ile sokaga firladi. (Peyami Safa)
Ya sevk içinde harap ol ya ask içinde gönül
Ya lale açmalidir gögsümüzde yahut gül! (Yahya Kemal Beyatli)
UYARI: Tekrarli baglaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:
Hem gider hem aglar.
Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü)
Gerek nesirde gerek nazimda yeni bir söyleyise ulasilmistir.
Siz ister inanin ister inanmayin, bir gün bile durmam.
Ne kiz verir ne dünürü küstürür.
Bu kurallar bugün de yarin da geçerli olacaktir.
UYARI: Cümlede pekistirme ve baglama görevinde kullanilan da / de baglacindan sonra virgül konmaz:
Imlamiz lisanimiz düzelince, lisanimiz da kafamiz düzelince düzelecek çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla degil! (Yahya Kemal Beyatli)
UYARI: Metin içinde -inca / -ince anlamiyla zarf-fiil görevinde kulla*nilan mi / mi ekinden sonra virgül konmaz:
Ben aç yattim mi kötü kötü rüyalar görürüm nedense. (Orhan Kemal)
Öyle zekiler vardir, konustular mi agizlarindan bal akiyor sanirsin. (Attila Ilhan)
UYARI: Sart ekinden sonra virgül konmaz:
Tenha köselerde agiz agiza konusurken yanlarina biri gelecek olursa hemen susuyorlardi. (Resat Nuri Güntekin) Gör gözlerinle de aklin yatarsa anlativer millete. (Tarik Bugra)
Noktali Virgül ( ; )
1. Cümle içinde virgüllerle ayrilmis tür veya takimlari birbirinden ayirmak için konur: Erkek çocuklara Dogan, Tugrul, Aslan, Orhan; kiz çocuklara ise Inci, Çiçek, Gönül, Yonca adlari verilir.
Türkiye, Ingiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.
2. Ögeleri arasinda virgül bulunan sirali cümleleri birbirinden ayirmak için konur: Sevinçten, heyecandan içim içime sigmiyor; bagirmak, kahkahalar atmak, aglamak istiyorum.
At ölür, meydan kalir; yigit ölür, san kalir. (Atasözü)
3. Ikiden fazla es deger ögeler arasinda virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktali virgül konabilir:
Yeni usul siirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu. (Yahya Kemal Beyatli)
Iki Nokta ( : )
1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
Millî Edebiyat akiminin temsilcilerinden bir kismini siralayalim: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adivar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.
2. Kendisiyle ilgili açiklama verilecek cümlenin sonuna konur:
Bu kararin istinat ettigi en kuvvetli muhakeme ve mantik su idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve serefli bir millet olarak yasamasidir. (Atatürk)
Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim. (Falih Rifki Atay)
3. Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için kullanilir: a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.
4. Karsilikli konusmalarda, konusan kisiyi belirten sözlerden sonra konur:
Bilge Kagan:
Türklerim, isitin!
Üstten gök çökmedikçe,
alttan yer delinmedikçe
ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
Koro:
Göge erer basimiz
basinla senin!
Bilge Kagan:
Ulusum birlesip yücelsin diye
gece uyumadim, gündüz oturmadim.
Türklerim Bilge Kagan der bana.
Ben her seyi onlar için bildim.
Nöbetteyim! (A. Turan Oflazoglu)
5. Edebî eserlerde konusma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
– Bugdayla arpadan baska ne biter bu topraklarda?
Ziraatçi sayar:
– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün... (Falih Rifki Atay)
7. Matematikte bölme isareti olarak kullanilir: 56:8=7, 100:2=50 vb.
Üç Nokta ( ... )
1. Anlatim olarak tamamlanmamis cümlelerin sonuna konur:
Ne çare ki çirkinligi hemencecik ve herkes tarafindan görülüveriyordu da bu yani... (Tarik Bugra)
2. Kaba sayildigi için veya bir baska sebepten dolayi açik yazilmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur: Kilavuzu karga olanin burnu b...tan çikmaz.
Arabaci B...’a yaklastigini söylüyor, ikide bir firsat bularak arabanin içine dogru basini çeviriyordu. (Ahmet Hamdi Tanpinar)
3. Alintilarda basta, ortada ve sonda alinmayan kelime veya bölümlerin yerine konur:
... derken sehrin öte basindan boguk boguk sesler gelmeye basladi... (Tarik Bugra)
4. Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasina birakildigini göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:
Sana ugurlar olsun... Ayriliyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlibel)
Binaenaleyh, biz her vasitadan, yalniz ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. O noktainazar sudur: Türk milletini, medeni cihanda layik oldugu mevkiye isat etmek ve Türk cumhuriyetini sarsilmaz temelleri üzerinde, her gün, daha ziyade takviye etmek... (Atatürk)
5. Ünlem ve seslenmelerde anlatimi pekistirmek için konur:
Gölgeler yaklastilar. Bir adim kalinca onu kiyafetinden tanidilar:
— Koca Ali... Koca Ali, be!.. (Ömer Seyfettin)
UYARI: Ünlem ve soru isaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulmasi yeterlidir:
Gök ekini biçer gibi!.. Basaklar daha dolmadan. (Tarik Bugra)
Nasil da aksam oldu?.. Nasil da yavrucaklar sustu?.. Nasil da serçecikler yuvalarina sigindi?.. (Necip Fazil Kisakürek)
6. Karsilikli konusmalarda, yeterli olmayan, eksik birakilan cevaplarda kullanilir:
— Yabanci yok!
— Kimsin?
— Ali...
— Hangi Ali?
— ...
— Sen misin, Ali usta?
— Benim!..
— Ne ariyorsun bu vakit buralarda?
— Hiç...
— Nasil hiç? Suya çekicini mi düsürdün yoksa!..
— !.. (Ömer Seyfettin)
UYARI: Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanilmaz.
Soru Isareti ( ? )
1. Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur:
Ne zaman tükenecek bu yollar, arabaci? (Faruk Nafiz Çamlibel)
Atatürk bana sordu:
— Yeni yaziyi tatbik etmek için ne düsündünüz? (Falih Rifki Atay)
2. Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:
Gümrükteki memur basini kaldirdi:
— Adiniz?
3. Bilinmeyen, kesin olmayan veya süpheyle karsilanan yer, tarih vb. durumlar için kullanilir: Yunus Emre (1240 ?-1320), (Dogum yeri: ?) vb.
1496 (?) yilinda dogan Fuzuli...
Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmis.
UYARI: mi / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci oldugunda cümlenin sonuna soru isareti konmaz: Aksam oldu mu sürüler döner. Hava karardi mi eve gideriz.
Bahar gelip de nehir çagil çagil kabarmaya baslamaz mi içimi geri kalmis bir saat huzursuzlugu kaplardi. (Haldun Taner)
UYARI: Soru ifadesi tasiyan sirali ve bagli cümlelerde soru isareti en sona konur:
Çok yakindan mi bu sesler, çok uzaklardan mi?
Üsküdar’dan mi, Hisar’dan mi, Kavaklardan mi? (Yahya Kemal Beyatli)
Ünlem Isareti ( ! )
1. Sevinç, kivanç, aci, korku, sasma gibi duygulari anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur: Hava ne kadar da sicak! Ask olsun! Ne kadar akilli adamlar var! Vah vah!
Ne mutlu Türk’üm diyene! (Atatürk)
2. Seslenme, hitap ve uyari sözlerinden sonra konur:
Ordular! Ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri! (Atatürk)
Ey Türk gençligi! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. (Atatürk)
Ak tolgali beylerbeyi haykirdi: Ilerle! (Yahya Kemal Beyatli)
Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastigin
Bu toprak bir devrin battigi yerdir. (Necmettin Halil Onan)
UYARI: Ünlem isareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabilecegi gibi cümlenin sonuna da konabilir:
Arkadas, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana ugurlar olsun... Ayriliyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlibel)
3. Alay, kinaye veya küçümseme anlami kazandirilmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem isareti kullanilir:
Isteseymis bir günde bitirirmis (!) ama ne yazik ki vakti yokmus (!).
Adam, akilli (!) oldugunu söylüyor.
Kisa Çizgi ( - )
1. Satira sigmayan kelimeler bölünürken satir sonuna konur:
Soguktan mi titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bil-
mem. Havuzun suyu bulanik. Kapinin saatleri 12’yi geçmis. Kanepe-
lerde kimseler yok. Tramvay ne fena gicirdadi! Tramvayda-
ki adam bir tanidik mi idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp bakti?
Yoksa kimseciklerin oturmadigi kanepelerde bu saatte pek basibos-
lar mi oturur? (Sait Faik Abasiyanik)
2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayirmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin basina ve sonuna konur, bitisik yazilir:
Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren genis yolun agzinda durmustu. (Ömer Seyfettin)
3. Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayirmak için kullanilir: al-is, dur-ak, gör-gü-süz-lük vb.
4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanilir: al-, dur-, gör-, ver-; basar-, kana-, okut-, tasla-, yazdir- vb.
5. Isim yapma eklerinin basina, fiil yapma eklerinin basina ve sonuna konur: -ak, -den, -is, -lik; -imsa-; -la-; -tir- vb.
6. Heceleri göstermek için kullanilir: a-ras-tir-ma, bi-le-zik, du-rus-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lik vb.
7. Arasinda, ve, ile, ila, ...-den ...-e anlamlarini vermek için kelimeler veya sayilar arasinda kullanilir: Aydin-Izmir yolu, Türk-Alman iliskileri, Ural-Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi, 09.30-10.30, Besiktas-Fenerbahçe karsilasmasi, Manas Destani’nda soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savasi, Türkçe-Fransizca Sözlük vb.
UYARI: Cümle içinde sayi adlarinin yinelenmesinde araya kisa çizgi konmaz: On on bes yil. Üç bes kisi geldi.
8. Matematikte çikarma isareti olarak kullanilir: 50-20=30
9. Sifirdan küçük degerleri göstermek için kullanilir: -2 °C
Uzun Çizgi (—)
Yazida satir basina alinan konusmalari göstermek için kullanilir. Buna konusma çizgisi de denir.
Frankfurt’a gelene herkesin sordugu sunlardir:
— Eski sehri gezdin mi?
— Rothschild’in evine gittin mi?
— Goethe’nin evini gezdin mi? (Ahmet Hasim)
Oyunlarda uzun çizgi konusanin adindan sonra da konabilir:
Sitki Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.
Islam Bey — Ben daha ölmedim. (Namik Kemal)
UYARI: Konusmalar tirnak içinde verildiginde uzun çizgi kul*lanilmaz.
Arabamiz tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hanci dedim, bildin mi Marasli Seyhoglu’nu?” (Faruk Nafiz Çamlibel)
Egik Çizgi ( / )
1. Dizeler yan yana yazildiginda aralarina konur: Korkma! Sönmez bu safaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yildizidir, parlayacak / O benimdir, o benim milletimindir ancak. (Mehmet Akif Ersoy)
2. Adres yazarken apartman numarasi ile daire numarasi arasina ve semt ile sehir arasina konur: Altay Sokagi No.: 21/6 Kurtulus / ANKARA
Ülke adi yazilacaginda ise:
Atatürk Bulvari No.: 217
06680 Kavaklidere / Ankara
TÜRKIYE
3. Tarihlerin yazilisinda gün, ay ve yili gösteren sayilari birbirinden ayirmak için konur: 18/11/1969, 15/IX/1994 vb.
4. Dil bilgisinde eklerin farkli biçimlerini göstermek için kullanilir: -a /-e, -an /-en, -lik /-lik, -madan /-meden vb.
6. Matematikte bölme isareti olarak kullanilir: 70/2=35
7. Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arasi orantilari gösterirken egik çizgi araya bosluk konulmadan kullanilir: g/sn (gram/saniye)
Ters Egik Çizgi ( \ )
Bilisim uygulamalarinda art arda gelen dizinleri birbirinden ayirt etmek için kullanilir: C:\Belgelerim\Türk Isaret Dili\Kitapçik.indd
Tirnak Isareti ( “ ” )
1. Baska bir kimseden veya yazidan oldugu gibi aktarilan sözler tir*nak içine alinir: Türk Dil Kurumu binasinin yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözü yazilidir. Dil ve Tarih-Cografya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürsit ilimdir.” vecizesi yer almaktadir. Ulu önderin “Ne mutlu Türk’üm diyene!” sözü her Türk’ü duygulandirir.
Bakiniz, sair vatani ne güzel tarif ediyor:
“Bayraklari bayrak yapan üstündeki kandir.
Toprak eger ugrunda ölen varsa vatandir.”
UYARI: Tirnak içindeki alintinin sonunda bulunan isaret (nokta, soru isareti, ünlem isareti vb.) tirnak içinde kalir:
“Izmir üzerine dünyada bir sehir daha yoktur!” diyorlar. (Yahya Kemal Beyatli)
2. Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tirnak içine alinir: Yeni bir “baris taarruzu” basladi.
3. Cümle içerisinde eserlerin ve yazilarin adlari ile bölüm basliklari tirnak içine alinir:
Bugün ögrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adli siiri incelediler.
“Yazim Kurallari” bölümünde bazi uyarilara yer verilmistir.
UYARI: Cümle içerisinde özel olarak belirtilmek istenen sözler, kitap ve dergi adlari ve basliklari tirnak içine alinmaksizin egik yaziyla dizilerek de gösterilebilir:
Höyük sözü Anadolu’da tepe olarak geçer.
Cahit Sitki’nin Sairin Ölümü siirini Yahya Kemal çok sevmisti. (Ahmet Hamdi Tanpinar)
UYARI: Tirnak içine alinan sözlerden sonra gelen ekleri ayirmak için kesme isareti kullanilmaz: Elif Safak’in “Bit Palas”ini okudunuz mu?
4. Bilimsel çalismalarda künye verilirken makale adlari tirnak içinde yazilir.
Tek Tirnak Isareti ( ‘ ’ )
Tirnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tirnaga alinmasi gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanilir:
Edebiyat ögretmeni “Siirler içinde ‘Han Duvarlari’ gibisi var mi?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel siirini okumaya basladi.
“Atatürk henüz ‘Gazi Mustafa Kemal Pasa’ idi. Benden ona dair bir kitap için ön söz istemislerdi.” (Falih Rifki Atay)
Denden Isareti (")
Bir yazidaki maddelerin siralanmasinda veya bir çizelgede alt alta gelen ayni sözlerin, söz gruplarinin ve sayilarin tekrar yazilmasini önlemek için kullanilir:
a. Etken fiil
b. Edilgen "
c. Dönüslü "
ç. Istes "
Yay Ayraç ( )
1. Cümledeki anlami tamamlayan ve cümlenin disinda kalan ek bilgiler için kullanilir. Yay ayraç içinde bulunan ve yargi bildiren anlatimlarin sonuna uygun noktalama isareti konur:
Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yaziyorum.) gezsek bile görmek için degil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç)
2. Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazilir:
Yunus Emre’nin (1240?-1320)...
Imek fiilinin (ek fiil) genis zamani sahis ekleriyle çekilir.
3. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konusanin hareketlerini, durumunu açiklamak ve göstermek için kullanilir:
Ihtiyar – (Yavas yavas Kaymakam'a yaklasir.) Ne oluyor beyefendi? Allah rizasi için bana da anlatin... (Resat Nuri Güntekin)
4. Alintilarin aktarildigi eseri, yazari veya künye bilgilerini göstermek için kullanilir:
Cihanin tarihi, vatani ugrunda senin kadar ugrasan, kanini döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanina sahip olmaya hak kazanmamistir. Bu vatan ya senindir ya kimsenin. (Ahmet Hikmet Müftüoglu)
Esin var, asiyanin var, baharin var ki beklerdin
Kiyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin? (Mehmet Akif Ersoy)
Bir isim kökü, gerektiginde çesitli eklerle fiil kökü durumuna getirilebilir (Zülfikar 1991: 45).
5. Alintilarda, alinmayan kelime veya bölümle*rin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alinabilir.
6. Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlami kazandirmak için kullanilan ünlem isareti yay ayraç içine alinir: Adam, akilli (!) oldugunu söylüyor.
7. Bir bilginin süpheyle karsilandigini veya kesin olmadigini göstermek için kullanilan soru isareti yay ayraç içine alinir: 1496 (?) yilinda dogan Fuzuli...
8. Bir yazinin maddelerini gösteren sayi ve harflerden sonra kapama ayraci konur:
I) 1) A) a)
II) 2) B) b)
Köseli Ayraç ( [ ] )
1. Ayraç içinde ayraç kullanilmasi gereken durumlarda yay ayraçtan önce köseli ayraç kullanilir: Halikarnas Balikçisi [Cevat Sakir Kabaagaçli (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmistir.
2. Metin aktarmalarinda, çevirilerde, alintilarda çalismayi yapanin ekledigi sözler için kullanilir: “Eldem, Osmanlida en önemli fark[in], mezar tasinin seklinde ortaya çik[tigini] söyledikten sonra...” (Hilmi Yavuz)
3. Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine iliskin bazi ayrintilari göstermek için kullanilir: Resat Nuri [Güntekin], Çalikusu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]
Kesme Isareti ( ’ )
1. Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme isaretiyle ayrilir: Kurtulus Savasi’ni, Atatürk’üm, Türkiye’mizin, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül Baba’ya, Sultan Ana’nin, Mehmet Emin Yurdakul’dan, Kâzim Karabekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Karay’mis, Ahmet Cevat Emre’dir, Namik Kemal’se, Sinasi’yle, Alman’siniz, Kirgiz’im, Karakeçili’nin, Osmanli Devleti’ndeki, Cebrail’den, Çanakkale Bogazi’nin, Samanyolu’nda, Sait Halim Pasa Yalisi’ndan, Resmî Gazete’de, Millî Egitim Temel Kanunu’na, Telif Hakki Yayin ve Satis Yönetmeligi’ni, Eski Çag’in, Yükselme Dönemi’nin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyati’na vb.
“Onun için Bati’da bunlara birer fonksiyon buluyorlar.” (Burhan Felek)
1919 senesi Mayis’inin 19’uncu günü Samsun’a çiktim. (Atatürk)
Yer bildiren özel isimlerde kisaltmali söyleyis söz konusu oldugu zaman ekten önce kesme isareti kullanilir: Hisar’dan, Bogaz’dan vb.
Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiginde büyük harfle yazilan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek almasi durumunda kesme isareti kullanilir: Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi... Yukarida adi geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre... vb.
Özel adlar için yay ayraç içinde bir açiklama yapildiginda kesme isareti yay ayraçtan önce kullanilir: Yunus Emre’nin (1240?-1320), Yakup Kadri’nin (Karaosmanoglu) vb.
Ek getirildiginde Avrupa Birligi kesme isareti ile kullanilir: Avrupa Birligi’ne üye ülkeler...
UYARI: Sonunda 3. teklik kisi iyelik eki olan özel ada, bu ek disinda baska bir iyelik eki getirildiginde kesme isareti konmaz: Bogaz Köprümüzün güzelligi, Amik Ovamizin bitki örtüsü, Kusadamizdaki liman vb.
UYARI: Kurum, kurulus, kurul, birlesim, oturum ve is yeri adlarina gelen ekler kesmeyle ayrilmaz: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortakligina, Türk Dili ve Edebiyati Bölümü Baskanliginin; Bakanlar Kurulunun, Danisma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112’nci Birlesiminin 2’nci Oturumunda; Mavi Köse Bakkaliyesinden vb.
UYARI: Basbakanlik, Rektörlük vb. sözler ünlüyle baslayan bir ek geldiginde Basbakanliga, Rektörlüge vb. biçimlerde yazilir.
UYARI: Özel adlara getirilen yapim ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diger ekler kesmeyle ayrilmaz: Türklük, Türklesmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlik, Hristiyanlik, Avrupali, Avrupalilasmak, Aydinli, Konyali, Bursali, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklügün, Türklesmekte, Türkçenin, Müslümanlikta, Hollandalidan, Hristiyanliktan, Atatürkçülügün vb.
UYARI: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Sahap; Bosna-Hersek; Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle baslayan ek getirildiginde kesme isaretine ragmen Ahmedi, Halidi, Sahabi; Bosna-Hersegi; Kerkügü, Sinobu, Tokadi, Zonguldagi biçiminde son ses yumusatilarak söylenir.
UYARI: Özel adlar yerine kullanilan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazilmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme isaretiyle ayrilmaz.
2. Kisi adlarindan sonra gelen saygi ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayirmak için konur: Nihat Bey’e, Ayse Hanim’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Pasa’ya; Türk Dil Kurumu Baskani’na vb.
3. Kisaltmalara getirilen ekleri ayirmak için konur: TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye vb.
4. Sayilara getirilen ekleri ayirmak için konur: 1985’te, 8’inci madde, 2’nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik, 657’yle vb.
5. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarina gelen ekleri ayirmak için konur: Basvurular 17 Aralik’a kadar sürecektir. Yabanci Sözlere Karsiliklar Kilavuzu’nun veri tabaninin Genel Ag’da hizmete sunuldugu gün olan 12 Temmuz 2010 Pazartesi’nin TDK için önemi büyüktür.
6. Seslerin ölçü ve söyleyis geregi düstügünü göstermek için kullanilir:
Bir ok attim karli dagin ardina
Düstü m’ola sevdigimin yurduna
Il yanmazken ben yanarim derdine
Engel aramizi açti n’eyleyim (Karacaoglan)
Sems’in gözlerine bir süphe çöreklendi: “Dostum ne’n var? Her sey yolunda mi?” (Elif Safak)
Güzelligin on par’etmez
Bu bendeki ask olmasa (Âsik Veysel)
7. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayirmak için konur: a’dan z’ye kadar, Türkçede -lik’la yapilmis sözler.