- Katılım
- 2 Eylül 2011
- Mesajlar
- 3,872
- Tepkime puanı
- 37
Kars Kaleleri Tarihçesi
Kars Kalesi
Kars’ın kuzeyindeki dik yamaçlı bir tepe üzerinde bulunan Kars Kalesi’ni Saltuklu Sultanı Melik İzzeddin’in emri ile veziri Firuz Akay 1153 yılında yaptırmıştır.
Timur’un Anadolu’yu işgali sırasında kale yıkılmış, Osmanlı döneminde Sultan III.Murat’ın isteği ile Lala Mustafa Paşa tarafından 1579 yılında yeniden yaptırılmıştır. Osmanlı kaynakları kalenin yapımında 100.000 asker ve işçi kullanıldığını belirtmektedir. Bunu belirten bir kitabe de dış surların kapısına konulmuştur.
Kitabe:
"1152 yılında Sultan Melik İzzeddin'in emri ile Veziri Firuz Akay tarafından yaptırılmıştır. Kaleyi 1386 yılında da Timur yerle bir etmiş, 1579 yılında tekrar III. Murat'ın emriyle Lala Mustafa Paşa yeniden yaptırmıştır."
Kars Kalesi, 1606 yılında İran Şahı I.Abbas tarafından yıkılmış,1616 ve 1636 yıllarında iki kez onarılmıştır. Bu onarım yapılırken de Kars’a yeni yapılar eklenmiştir. Kale 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda tahribata uğramış, orijinalliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır.
Kars Kalesi’nin çevre uzunluğu 3.500m. olup, 220 burçla takviye edilmiştir. Bu burçlardan ancak yedi tanesi günümüze gelebilmiştir. Doğu-batı yönünde 250.00 m.; kuzey-güney yönünde de yaklaşık 90.m. uzunluğundadır. Bu durumda kalenin tam bir dikdörtgen planı bulunmamaktadır. Kale iç ve dış kale olarak iki bölümden meydana gelmiştir. Dış surlar beş sıra halindedir. Ayrıca önüne derin hendekler kazılmıştır. Asıl kale doğuya yöneliktir. Kalenin 2.080 mazgalı bulunmaktadır.
Kalenin dış surları kesme bazalt taşından yapılmıştır. Kalenin üç büyük kapısı bulunmaktadır. Bu kapılardan batıdaki “Su kapısı (Çeribaşı Kapısı), güneyde Kağızman kapısı (Orta Kapı) ve doğuda Behram Kapısı’dır. Bunlardan kuzeydeki ana giriş kapısı kale önündeki bir uçuruma yöneliktir. Kale burcuna ise taş döşeli bir yol ve yolun bitiminde de merdivenlerle ulaşılmaktadır.
Kale içerisinde XII.yüzyıldan kalma Moğol saldırısı sırasında 1239 yılında ölen Celal Baba’nın çini kubbeli türbesi, askeri koğuşlar, düz tarlalık alanlar, cephanelik ve bir de mescit bulunmaktadır.
Kale, günümüzde Kültür Bakanlığı tarafından sit alanı olarak ilan edilmiştir.
Arkina Kalesi
Kars, Arpaçay ilçesinde Ani’nin kuzeyinde, Arpaçay kıyısında bulunan Arkina Kalesi’nin kimin tarafından ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Büyük olasılıkla Ermeniler tarafından yaptırılan bu kalede yaşayan Ermeni ruhani reislerinin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir. Bizanslıların eline geçen kale zaman zaman İran saldırılarına uğramıştır.
Kızıltepe (Yervantaşad) Kalesi
Kars, Arpaçay ilçesinde Arpaçay ile Aras nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Kızıltepe Kalesi, Kral Yervant tarafından M.Ö I.yüzyılda yaptırılmıştır.
VIII. Yüzyılda harap olarak onarılan kale kesme taş ve moloz taştan yapılmıştır. Günümüze kaleden pek az bir duvar kalıntısı gelebilmiştir.
Marmaşen Kalesi
Kars, Arpaçay ilçesinde Arpaçay Nehri’nin kıyısında, Kanlıca Köyü’nün olduğu yerde, Ermeni prensi Krikor Bahlavuni’nin oğlu Vahram tarafından XI.yüzyılın başlarında yaptırılmıştır. Bu kale aynı zamanda Ermenilerin bir bakıma dinlenme yeri niteliğinde idi.
Selçuklu hükümdarı Alpaslan Ani’yi ele geçirmeden önce oğlu Melikşah bu kaleyi kuşatmıştı. Ancak etrafının su ve hendeklerle çevrili oluşundan ötürü bir sonuç alamamıştı. Ardından kalenin bulunduğu kayalıklar tarafından saldırmış, oradan da bir sonuç elde edememiştir. O günlerde meydana gelen bir deprem kale surlarının bir bölümünü yıkmış ve Melikşah da buradan şehre girmiştir.
Kesme taş ve molozdan yapılan etrafı su dolu hendeklerle çevrili kaleden günümüze çok az duvar kalıntısı gelebilmiştir.
Pakaran Kalesi
Kars Arapaçay ilçesinde Arpaçay’ın kıyısında, Ani’den 3-4 km. uzaklıkta bulunan Pakaran Kalesi’nin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Kaynaklardan XIII.yüzyılın başlarında Gürcülerin bu kaleyi ele geçirdiği, ardından Ermeni Prensi Vartan’ın kaleyi geri aldığı öğrenilmektedir. Timur’un Anadolu istilası sırasında kale, 1394 de Timur tarafından yıktırılmıştır.
Tunçkaya-Kaçivan Kalesi
Kars, Kağızman ilçesine 40 km. uzaklıkta, Tunçkaya Köyü’nde bulunan bu kale Selçuklular döneminde kullanılmıştır. Ancak kalenin daha eski dönemlere kadar indiği sanılmaktadır. Osmanlılar da kaleyi sürekli onarmışlardır. Bu da kalenin önemli bir stratejik konumda olduğunu göstermektedir.
Kalenin düzgün bir planı bulunmamaktadır. Kesme taş ve moloz taştan yapılan, dört yönden surlarla çevrili kalenin iki giriş kapısı bulunmaktadır.Günümü ze harap bir durumda gelen kale içerisinde bir kilise ile mescit kalıntısı bulunmaktadır.
Keçivan Kalesi Kağızman ilçesinin kuzeybatısında yer alan Aladağ’ın hemen eteğindedir. Eski sancak merkezi bir kaledir. Kaynaklar ve halk arasında Keçivan, Geçivan, Geçvan adları ile anılmakta olup, kalenin bulunduğu yerleşim yeri 1960 sonrası Tunçkaya Köyü olarak isim almıştır.
Artakers Kalesi
Kars Kağızman ilçesinde, Günindi Köyü (Kers) bulunan bu kalenin yapım tarihi bilinmemektedir. Yüksek kayalık bir alanda bulunan kale kaba taşlardan örülmüştür. Kale yakınında Buzhane denilen mevkide de mağara bulunmaktadır.
Kalenin yapımı ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Günümüze taş duvarlarından bazı kalıntılar gelebilmiştir.
Ağcakale
Kars Kağızman ilçesinde bulunan Ağcakalesi’nin ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Bunu belirten bir kitabesi ve kaynaklarda da herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır.
Kale kayalık bir tepe üzerinde olup, günümüze ulaşan duvar yükseklikleri 7-8 m., genişliği de ortalama 5-6 m.dir. Sarımsı beyaz taşlardan örülmüş olan kalenin dikdörtgen planlı olduğu sanılmaktadır.
Kozlu Kalesi
Kars Kağızman ilçesinin Kuzlu Köyü’nün batısında bulunan kalenin eski bir tarihi olduğu sanılmaktadır. Ancak buna açıklık getirecek bir belgeye de rastlanmamıştır. Kesin olmamakla birlikte, kalenin Urartular döneminden kaldığı sanılmaktadır.
Kalenin kuzeybatısında bulunan mağaralardan, tarih öncesi çağlarda bir yerleşim olduğu anlaşılmaktadır. Bu mağaralar iki ve üç katlıdır. Kalenin yanında bir de göl vardır. Moloz taştan duvarları örülmüş ve oldukça yüksek olduğu da günümüze gelen kalıntılarından anlaşılmaktadır.
Kötek-Köroğlu Kalesi
Kars Kağızman ilçesinde Kötek Köyü’nün bir kaç km. batısında bulunan ve yüksekliği 150 m.yi bulan kalenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapımıyla ilgili bir kitabeye rastlanmadığı gibi kaynaklarda da onunla ilgili yeterli bir bilgiye rastlanamamıştır.
Kalenin günümüze gelen kalıntılarından planını çıkarabilmek de mümkün olamamıştır. Moloz taştan yapılan kalede yer yer harç da kullanılmıştır.
İnkaya-Micingirt Kalesi
Kars, Sarıkamış ilçesinde, İnkaya (Micingirt) Köyü’nde bulunan kale Saltuklu Mansur Ergin tarafından 1232 yılında yaptırılmıştır. Kayalık bir tepe üzerindeki kalenin bulunduğu alanın çevresinde Urartu kaya mezarları ve Urartu sarnıcının bulunuşu, bu bölgeye daha önceden Urartular tarafından yerleşildiğini göstermektedir. Sonraki dönemlerde bu kaleyi Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Saltuklular ve Osmanlılar kullanmışlardır. Bunu belirten bazı İslam ve Hıristiyan yazılarına taşlar üzerinde rastlanmıştır.
Kale dikdörtgen planlı olup, günümüze yalnızca sur duvarlarının bazı bölümleri ulaşabilmiştir. Duvarları kesme ve moloz taştan yapılmıştır. Bugünkü konumuyla kalenin planını çıkarabilmek mümkün değildir.
Zivin Kalesi (Süngü Taşı)
Kars Sarıkamış ilçesi, Zivin Köyü’nün doğusunda sarp kayalar üzerine kurulan bu kalenin ne zaman yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber, kale çevresinde Urartulara ait keramik parçaları bulunmuştur. Buna dayanarak kalenin Urartu döneminde kurulup Selçuklu ve Osmanlı döneminde de kullanıldığı sanılmaktadır.
Günümüze son derece harap bir durumda gelmiş olan kalenin sur duvarları büyük ölçüde yıkılmıştır. Kaba moloz taştan yapılan kalede yer yer arazideki kayalardan da yararlanılmıştır.
Ani İç Kale
Kars Arpaçay ilçesinde, Ocaklı Köyü bitişiğinde Arpaçay Nehri’nin batı yakasında, Bostanlar Deresi ile Miğmığ Dereleri arasında kalan yaklaşık 5 hektarlık alanda bulunan Ani kentinin kalesi şehrin güney ucunda bir tepenin üzerinde bulunuyordu. Surların zayıf olan yerlerine de 10-12 m. derinliğinde, 500m uzunluğunda hendekler kazılmıştır. Bu hendeklere yapılan su yolları ile de tehlike karşısında içleri Arpaçay’dan getirilen sularla dolduruluyordu. Kalenin ikisi dış, biri de iç olmak üzere üç kapısı bulunuyordu. Ayrıca tehlike anlarında kullanılmak üzere bir de gizli kapısı vardı.
Selçukluların Ani’yi ele geçirmesi sırasında surların orta kapısı büyük zarar görmüştür. Selçuklular Ani’yi 1064’de fethettikten sonra ana giriş kapısına l.50x1.00 m. ölçüsünde yürür vaziyette bir aslan figürü yerleştirmiştir. Şeddadilerden Ebü-Şüca Menuçehr (l064-1110) surları ve sur kapısını onararak dört satırlık bir de tarihsiz kitabe koydurmuştur. Ayrıca surların içerisine sekiz köşeli kalın ve yüksek minareli Menuçehr Camisi’ni yaptırmıştır.
Ani’nin Bagradlıların eline geçmesinden sonra Ani Kalesi hükümet merkezi konumuna getirilmiştir. Bu dönemde de kale İç Kale olarak tanınmıştır.
Kars Tabyaları
Kars ve yöresi Ortaçağ’dan sonra Anadolu’nun doğuya açılan sınır kenti olmuş bu yüzden de çeşitli dönemlerde Anadolu’ya yönelik savaşlar bu bölgede olmuştur. Osmanlılar Anadolu’yu savunabilmek için bu bölgenin korunmasına önem vermiş, bundan ötürü de bir takım savunma tesisleri yapılmıştır. XVIII.yüzyıldan itibaren yörede bir çok tabya yapılmıştır. Özellikle 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşları ardından I.Dünya Savaşı sırasındaki doğudan gelen Rus ve Ermeni saldırılarını önlemek amacı ile bu tabyaların sayıları arttırılmıştır. Kars ilinde 23 tabya bulunmakta olup, bunlardan 14’ü büyük ölçüde tahrip olmuş ve 10 tanesi de iyi bir durumda günümüze ulaşmıştır.
Kars Tabyalarının belli başlıları; İnönü Tabyası, Karadağ Tabyası, Hafız Paşa Tabyası, Arap Tabyası, Gaziler Tabyası, Kerim Paşa Tabyası, Kanlı Tabya, Cenup Tabyası, Çukur Tabya, Fevzi Paşa Tabyası, Hüseyin Paşa Tabyası, Kerim Paşa Tabyası, Thomson Tabyası, Dik Tabya, Veli Paşa Tabyası, Şimendifer Tabyası, Çakmak Tabyası, Çifte Gögüs Tabyası, Muhlis Paşa Tabyası, Churcil Tabyası, Süvari Tabyası ve bugün üzerinde Veteriner Fakültesi’nin bulunduğu Çim Tabya’dır.
Bu tabyalardan İnönü Tabyası Kars’ın Dereiçi Mevkiindeki sırtta Sultan Abdülmecit zamanında 1848-1853 yılları arasında yapılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı-Rus, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır. Yaklaşık 250 kişiyi barındıran bu tabyanın bağlantı hendekleri bulunduğu gibi açık araziyi ateş altında tutacak koruganları bulunmaktadır. Aynı zamanda da Karadağ ile Arap Tabya arasında bir üçgen alanı oluşturmaktadır.
Kars il merkezindeki Mahallesi’nde, tepede yer alan Arap tabya Sultan Abdülmecit zamanında 1848-1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyanın 250 kişilik bir kapasitesi olup, burada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır. Tabyanın çevresi hendek ile çevrili olup, top ve makineli tüfek mevzileri burada bulunmaktadır. Tabyanın kışlası bulunduğu gibi çevresindeki İnönü ve Karadağ tabyaları ile birlikte çevreyi savunma olanağı çok yüksektir. Ayrıca tabyanın bir bölümü uçuruma dayandırılmıştır.
Karabağ Tabyası da Kars mahallesi’nde bir tepe üzerindedir. Sultan Abdülmecit tarafından 1848, 1853 tarihlerinde yaptırılmıştır. Bu tabya da 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır.
Tabya 250 kişilik olup, yöredeki en büyük tabyalardan birisidir. Arap ve İnönü Tabyaları ile birlikte bölgede en geniş savunma olanağını sağlamaktadır. Tabya içerisinde sığınak, kışla binası, süvari hendeği, mazgallar ve irtibat hendekleri bulunmaktadır. Bu tabyada Arap Baba olarak bilinen, Karadağ Muhafız ve Topçu Takım Komutanı M. Haşimi Kanevi'nin mezarı da bulunmaktadır. XX.yüzyılın başlarında bu tabya bir süre Ermeni Hapishanesi olarak kullanılmıştır.
Hafız Paşa Tabyası, Hafız Paşa Kışlası içerisinde olup, 1853 yılında Hafız Paşa tarafından yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı cereyan etmiştir. Tabya yaklaşık bir bölük, 70-80 kişi kapasiteli olup, 2 bölümden oluşmaktadır. Tabya içerisinde makineli tüfek yuvası ile bir de komuta yeri vardır. Günümüze bu tabyanın yalnızca kalıntıları gelebilmiştir.
Kerim Paşa Tabyası, Kars’ın Dereiçi mevkiinde Kerim Paşa tarafından 1854 yılında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, yaklaşık bir bölük kapasiteli, 70-80 kişiliktir.
Tabyanın kuzeyi uçurum ile sınırlandırılmıştır. Kışla binasının çevresi yüksek bir koruganla çevrelenmiştir. Dereiçi mevkiine hakim bir makineli tüfek yuvası bulunmaktadır.
Kanlı Tabya Kars’ın Bülbül Mahallesi’nde olup, 1722-1732 tarihlerinde yapılmıştır. Bu tabyada 1722 - 1732 Osmanlı - İran Savaşı, 1807 Osmanlı - Rus Savaşı, 1823 Osmanlı - İran Savaşı, 1828 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918-1920 Osmanlı-Ermeni savaşları yapılmıştır. İran Hükümdarı II.Tahmasb’ın Kars kalesi’ni kuşattığı sırada bir karargah olarak yaptırılmıştır. Osmanlı - Rus Savaşlarında (1827-1828) en çetin çarpışmalardan biri bu Tabya'da yapıldığından eski ismi Büyük Tabya iken, halk tarafından Kanlı Tabya olarak anılmıştır.
Kars’ın Karacaören Köyü’nün 500 m. kuzeydoğusunda bulunan Cenup Tabyası Sultan Abdülmecit zamanında, 1848-1853 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı-Rus Savaşı, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı,1918-1920 Osmanlı-Ermeni Savaşı yapılmıştır. Tabya 200 kişi kapasiteli olup, iki bölümü hendekle çevrilmiştir. Tabyada makineli tüfek yuvaları bulunmaktadır. Kars’ın güney düzlüğüne hakim bir noktadadır.
Süvari Tabyası eski Kars-Erzurum yolunun sağında, Kars Çayı’nın kenarındadır. İran Hükümdarı II.Tahmasb tarafından yaptırılmıştır. Bu tabyada 1722 - 1732 Osmanlı - İran Savaşı, 1807 Osmanlı - Rus Savaşı, 1823 Osmanlı - İran Savaşı, 1828 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı – Ermeni Savaşı yapılmıştır.
Tabyanın mazgallı sığınakları olup, etrafı hendeklerle çevrilmiştir. Sığınağın mazgalı ve kapısı sağlam durumda olup, restore edilmiş ve turizme açılmıştır.
Hüseyin Paşa Tabyası Kars’ta Sultan Abdülmecit tarafından1848 - 1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, yaklaşık 200 kişiliktir.
Tabyanın içerisinde sığınak, kışla binası bulunmakta olup etrafı hendeklerle çevrilmiştir. Sekiz koruganı, 4 makineli tüfek yuvası bulunmaktadır. Günümüzde askeri amaçlı olarak kullanılmaktadır.
Veli Paşa Tabyası Kars’ta Çakmak Doğu Kışlası içerisinde bulunmaktadır. Tabya Veliyüddin Paşa tarafından 1854 tarihinde yapılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, 200-250 kişiliktir.
Hendeklerle çevrili olan tabya iki ayrı korugandan meydana gelmiştir. Tabyanın güneydoğusu uçurumdur. Tabyanın iki makineli tüfek yuvası bulunmaktadır. Günümüzde askeri amaçlı kullanılmaktadır.
Çakmak Tabya Çakmak Batı Kışlasının kuzeyinde bulunan bu tabya Sultan Abdülmecit tarafından 1848-1853 yıllarında yaptırılmıştır. Tabyada, 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır
Tabya yaklaşık 200 kişilik olup, U şeklinde bir hendeği, beş koruganı ve 550 m. boyunda da ikinci bir hendeği ile 2 makineli tüfek yuvası, tabyanın güneydoğusunu koruyan bir başka makineli tüfek yuvası daha bulunmaktadır.
Williams Tabya, Çakmak Doğu Kışla içerisinde bulunmaktadır. Sultan Abdülmecit tarafından 1848 - 1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, bu tabya 200 kişiliktir.
Tabyanın içerisinde sığınak, kışla binası, tabyayı çevreleyen taş duvarlarla sağlamlaştırılmış hendekler, mazgallar ve iki makineli tüfek yuvası bulunmaktadır.
Muhlis Paşa Tabyası, Kars’ta Çakmak Doğu Kışla içerisinde bulunmaktadır. Sultan Abdulmecid tarafından 1848 - 1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır.
Tabya yaklaşık 200-250 kişiliktir. Tabyanın beş koruganı ve çevresinde hendekler bulunmaktadır. Güneydoğusu uçurumdur. Günümüzde askeri amaçlı kullanılmaktadır.
Kars Kalesi
Kars’ın kuzeyindeki dik yamaçlı bir tepe üzerinde bulunan Kars Kalesi’ni Saltuklu Sultanı Melik İzzeddin’in emri ile veziri Firuz Akay 1153 yılında yaptırmıştır.
Timur’un Anadolu’yu işgali sırasında kale yıkılmış, Osmanlı döneminde Sultan III.Murat’ın isteği ile Lala Mustafa Paşa tarafından 1579 yılında yeniden yaptırılmıştır. Osmanlı kaynakları kalenin yapımında 100.000 asker ve işçi kullanıldığını belirtmektedir. Bunu belirten bir kitabe de dış surların kapısına konulmuştur.
Kitabe:
"1152 yılında Sultan Melik İzzeddin'in emri ile Veziri Firuz Akay tarafından yaptırılmıştır. Kaleyi 1386 yılında da Timur yerle bir etmiş, 1579 yılında tekrar III. Murat'ın emriyle Lala Mustafa Paşa yeniden yaptırmıştır."
Kars Kalesi, 1606 yılında İran Şahı I.Abbas tarafından yıkılmış,1616 ve 1636 yıllarında iki kez onarılmıştır. Bu onarım yapılırken de Kars’a yeni yapılar eklenmiştir. Kale 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda tahribata uğramış, orijinalliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır.
Kars Kalesi’nin çevre uzunluğu 3.500m. olup, 220 burçla takviye edilmiştir. Bu burçlardan ancak yedi tanesi günümüze gelebilmiştir. Doğu-batı yönünde 250.00 m.; kuzey-güney yönünde de yaklaşık 90.m. uzunluğundadır. Bu durumda kalenin tam bir dikdörtgen planı bulunmamaktadır. Kale iç ve dış kale olarak iki bölümden meydana gelmiştir. Dış surlar beş sıra halindedir. Ayrıca önüne derin hendekler kazılmıştır. Asıl kale doğuya yöneliktir. Kalenin 2.080 mazgalı bulunmaktadır.
Kalenin dış surları kesme bazalt taşından yapılmıştır. Kalenin üç büyük kapısı bulunmaktadır. Bu kapılardan batıdaki “Su kapısı (Çeribaşı Kapısı), güneyde Kağızman kapısı (Orta Kapı) ve doğuda Behram Kapısı’dır. Bunlardan kuzeydeki ana giriş kapısı kale önündeki bir uçuruma yöneliktir. Kale burcuna ise taş döşeli bir yol ve yolun bitiminde de merdivenlerle ulaşılmaktadır.
Kale içerisinde XII.yüzyıldan kalma Moğol saldırısı sırasında 1239 yılında ölen Celal Baba’nın çini kubbeli türbesi, askeri koğuşlar, düz tarlalık alanlar, cephanelik ve bir de mescit bulunmaktadır.
Kale, günümüzde Kültür Bakanlığı tarafından sit alanı olarak ilan edilmiştir.
Arkina Kalesi
Kars, Arpaçay ilçesinde Ani’nin kuzeyinde, Arpaçay kıyısında bulunan Arkina Kalesi’nin kimin tarafından ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Büyük olasılıkla Ermeniler tarafından yaptırılan bu kalede yaşayan Ermeni ruhani reislerinin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir. Bizanslıların eline geçen kale zaman zaman İran saldırılarına uğramıştır.
Kızıltepe (Yervantaşad) Kalesi
Kars, Arpaçay ilçesinde Arpaçay ile Aras nehirlerinin birleştiği noktada bulunan Kızıltepe Kalesi, Kral Yervant tarafından M.Ö I.yüzyılda yaptırılmıştır.
VIII. Yüzyılda harap olarak onarılan kale kesme taş ve moloz taştan yapılmıştır. Günümüze kaleden pek az bir duvar kalıntısı gelebilmiştir.
Marmaşen Kalesi
Kars, Arpaçay ilçesinde Arpaçay Nehri’nin kıyısında, Kanlıca Köyü’nün olduğu yerde, Ermeni prensi Krikor Bahlavuni’nin oğlu Vahram tarafından XI.yüzyılın başlarında yaptırılmıştır. Bu kale aynı zamanda Ermenilerin bir bakıma dinlenme yeri niteliğinde idi.
Selçuklu hükümdarı Alpaslan Ani’yi ele geçirmeden önce oğlu Melikşah bu kaleyi kuşatmıştı. Ancak etrafının su ve hendeklerle çevrili oluşundan ötürü bir sonuç alamamıştı. Ardından kalenin bulunduğu kayalıklar tarafından saldırmış, oradan da bir sonuç elde edememiştir. O günlerde meydana gelen bir deprem kale surlarının bir bölümünü yıkmış ve Melikşah da buradan şehre girmiştir.
Kesme taş ve molozdan yapılan etrafı su dolu hendeklerle çevrili kaleden günümüze çok az duvar kalıntısı gelebilmiştir.
Pakaran Kalesi
Kars Arapaçay ilçesinde Arpaçay’ın kıyısında, Ani’den 3-4 km. uzaklıkta bulunan Pakaran Kalesi’nin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Kaynaklardan XIII.yüzyılın başlarında Gürcülerin bu kaleyi ele geçirdiği, ardından Ermeni Prensi Vartan’ın kaleyi geri aldığı öğrenilmektedir. Timur’un Anadolu istilası sırasında kale, 1394 de Timur tarafından yıktırılmıştır.
Tunçkaya-Kaçivan Kalesi
Kars, Kağızman ilçesine 40 km. uzaklıkta, Tunçkaya Köyü’nde bulunan bu kale Selçuklular döneminde kullanılmıştır. Ancak kalenin daha eski dönemlere kadar indiği sanılmaktadır. Osmanlılar da kaleyi sürekli onarmışlardır. Bu da kalenin önemli bir stratejik konumda olduğunu göstermektedir.
Kalenin düzgün bir planı bulunmamaktadır. Kesme taş ve moloz taştan yapılan, dört yönden surlarla çevrili kalenin iki giriş kapısı bulunmaktadır.Günümü ze harap bir durumda gelen kale içerisinde bir kilise ile mescit kalıntısı bulunmaktadır.
Keçivan Kalesi Kağızman ilçesinin kuzeybatısında yer alan Aladağ’ın hemen eteğindedir. Eski sancak merkezi bir kaledir. Kaynaklar ve halk arasında Keçivan, Geçivan, Geçvan adları ile anılmakta olup, kalenin bulunduğu yerleşim yeri 1960 sonrası Tunçkaya Köyü olarak isim almıştır.
Artakers Kalesi
Kars Kağızman ilçesinde, Günindi Köyü (Kers) bulunan bu kalenin yapım tarihi bilinmemektedir. Yüksek kayalık bir alanda bulunan kale kaba taşlardan örülmüştür. Kale yakınında Buzhane denilen mevkide de mağara bulunmaktadır.
Kalenin yapımı ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Günümüze taş duvarlarından bazı kalıntılar gelebilmiştir.
Ağcakale
Kars Kağızman ilçesinde bulunan Ağcakalesi’nin ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Bunu belirten bir kitabesi ve kaynaklarda da herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır.
Kale kayalık bir tepe üzerinde olup, günümüze ulaşan duvar yükseklikleri 7-8 m., genişliği de ortalama 5-6 m.dir. Sarımsı beyaz taşlardan örülmüş olan kalenin dikdörtgen planlı olduğu sanılmaktadır.
Kozlu Kalesi
Kars Kağızman ilçesinin Kuzlu Köyü’nün batısında bulunan kalenin eski bir tarihi olduğu sanılmaktadır. Ancak buna açıklık getirecek bir belgeye de rastlanmamıştır. Kesin olmamakla birlikte, kalenin Urartular döneminden kaldığı sanılmaktadır.
Kalenin kuzeybatısında bulunan mağaralardan, tarih öncesi çağlarda bir yerleşim olduğu anlaşılmaktadır. Bu mağaralar iki ve üç katlıdır. Kalenin yanında bir de göl vardır. Moloz taştan duvarları örülmüş ve oldukça yüksek olduğu da günümüze gelen kalıntılarından anlaşılmaktadır.
Kötek-Köroğlu Kalesi
Kars Kağızman ilçesinde Kötek Köyü’nün bir kaç km. batısında bulunan ve yüksekliği 150 m.yi bulan kalenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapımıyla ilgili bir kitabeye rastlanmadığı gibi kaynaklarda da onunla ilgili yeterli bir bilgiye rastlanamamıştır.
Kalenin günümüze gelen kalıntılarından planını çıkarabilmek de mümkün olamamıştır. Moloz taştan yapılan kalede yer yer harç da kullanılmıştır.
İnkaya-Micingirt Kalesi
Kars, Sarıkamış ilçesinde, İnkaya (Micingirt) Köyü’nde bulunan kale Saltuklu Mansur Ergin tarafından 1232 yılında yaptırılmıştır. Kayalık bir tepe üzerindeki kalenin bulunduğu alanın çevresinde Urartu kaya mezarları ve Urartu sarnıcının bulunuşu, bu bölgeye daha önceden Urartular tarafından yerleşildiğini göstermektedir. Sonraki dönemlerde bu kaleyi Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Saltuklular ve Osmanlılar kullanmışlardır. Bunu belirten bazı İslam ve Hıristiyan yazılarına taşlar üzerinde rastlanmıştır.
Kale dikdörtgen planlı olup, günümüze yalnızca sur duvarlarının bazı bölümleri ulaşabilmiştir. Duvarları kesme ve moloz taştan yapılmıştır. Bugünkü konumuyla kalenin planını çıkarabilmek mümkün değildir.
Zivin Kalesi (Süngü Taşı)
Kars Sarıkamış ilçesi, Zivin Köyü’nün doğusunda sarp kayalar üzerine kurulan bu kalenin ne zaman yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber, kale çevresinde Urartulara ait keramik parçaları bulunmuştur. Buna dayanarak kalenin Urartu döneminde kurulup Selçuklu ve Osmanlı döneminde de kullanıldığı sanılmaktadır.
Günümüze son derece harap bir durumda gelmiş olan kalenin sur duvarları büyük ölçüde yıkılmıştır. Kaba moloz taştan yapılan kalede yer yer arazideki kayalardan da yararlanılmıştır.
Ani İç Kale
Kars Arpaçay ilçesinde, Ocaklı Köyü bitişiğinde Arpaçay Nehri’nin batı yakasında, Bostanlar Deresi ile Miğmığ Dereleri arasında kalan yaklaşık 5 hektarlık alanda bulunan Ani kentinin kalesi şehrin güney ucunda bir tepenin üzerinde bulunuyordu. Surların zayıf olan yerlerine de 10-12 m. derinliğinde, 500m uzunluğunda hendekler kazılmıştır. Bu hendeklere yapılan su yolları ile de tehlike karşısında içleri Arpaçay’dan getirilen sularla dolduruluyordu. Kalenin ikisi dış, biri de iç olmak üzere üç kapısı bulunuyordu. Ayrıca tehlike anlarında kullanılmak üzere bir de gizli kapısı vardı.
Selçukluların Ani’yi ele geçirmesi sırasında surların orta kapısı büyük zarar görmüştür. Selçuklular Ani’yi 1064’de fethettikten sonra ana giriş kapısına l.50x1.00 m. ölçüsünde yürür vaziyette bir aslan figürü yerleştirmiştir. Şeddadilerden Ebü-Şüca Menuçehr (l064-1110) surları ve sur kapısını onararak dört satırlık bir de tarihsiz kitabe koydurmuştur. Ayrıca surların içerisine sekiz köşeli kalın ve yüksek minareli Menuçehr Camisi’ni yaptırmıştır.
Ani’nin Bagradlıların eline geçmesinden sonra Ani Kalesi hükümet merkezi konumuna getirilmiştir. Bu dönemde de kale İç Kale olarak tanınmıştır.
Kars Tabyaları
Kars ve yöresi Ortaçağ’dan sonra Anadolu’nun doğuya açılan sınır kenti olmuş bu yüzden de çeşitli dönemlerde Anadolu’ya yönelik savaşlar bu bölgede olmuştur. Osmanlılar Anadolu’yu savunabilmek için bu bölgenin korunmasına önem vermiş, bundan ötürü de bir takım savunma tesisleri yapılmıştır. XVIII.yüzyıldan itibaren yörede bir çok tabya yapılmıştır. Özellikle 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşları ardından I.Dünya Savaşı sırasındaki doğudan gelen Rus ve Ermeni saldırılarını önlemek amacı ile bu tabyaların sayıları arttırılmıştır. Kars ilinde 23 tabya bulunmakta olup, bunlardan 14’ü büyük ölçüde tahrip olmuş ve 10 tanesi de iyi bir durumda günümüze ulaşmıştır.
Kars Tabyalarının belli başlıları; İnönü Tabyası, Karadağ Tabyası, Hafız Paşa Tabyası, Arap Tabyası, Gaziler Tabyası, Kerim Paşa Tabyası, Kanlı Tabya, Cenup Tabyası, Çukur Tabya, Fevzi Paşa Tabyası, Hüseyin Paşa Tabyası, Kerim Paşa Tabyası, Thomson Tabyası, Dik Tabya, Veli Paşa Tabyası, Şimendifer Tabyası, Çakmak Tabyası, Çifte Gögüs Tabyası, Muhlis Paşa Tabyası, Churcil Tabyası, Süvari Tabyası ve bugün üzerinde Veteriner Fakültesi’nin bulunduğu Çim Tabya’dır.
Bu tabyalardan İnönü Tabyası Kars’ın Dereiçi Mevkiindeki sırtta Sultan Abdülmecit zamanında 1848-1853 yılları arasında yapılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı-Rus, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır. Yaklaşık 250 kişiyi barındıran bu tabyanın bağlantı hendekleri bulunduğu gibi açık araziyi ateş altında tutacak koruganları bulunmaktadır. Aynı zamanda da Karadağ ile Arap Tabya arasında bir üçgen alanı oluşturmaktadır.
Kars il merkezindeki Mahallesi’nde, tepede yer alan Arap tabya Sultan Abdülmecit zamanında 1848-1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyanın 250 kişilik bir kapasitesi olup, burada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır. Tabyanın çevresi hendek ile çevrili olup, top ve makineli tüfek mevzileri burada bulunmaktadır. Tabyanın kışlası bulunduğu gibi çevresindeki İnönü ve Karadağ tabyaları ile birlikte çevreyi savunma olanağı çok yüksektir. Ayrıca tabyanın bir bölümü uçuruma dayandırılmıştır.
Karabağ Tabyası da Kars mahallesi’nde bir tepe üzerindedir. Sultan Abdülmecit tarafından 1848, 1853 tarihlerinde yaptırılmıştır. Bu tabya da 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır.
Tabya 250 kişilik olup, yöredeki en büyük tabyalardan birisidir. Arap ve İnönü Tabyaları ile birlikte bölgede en geniş savunma olanağını sağlamaktadır. Tabya içerisinde sığınak, kışla binası, süvari hendeği, mazgallar ve irtibat hendekleri bulunmaktadır. Bu tabyada Arap Baba olarak bilinen, Karadağ Muhafız ve Topçu Takım Komutanı M. Haşimi Kanevi'nin mezarı da bulunmaktadır. XX.yüzyılın başlarında bu tabya bir süre Ermeni Hapishanesi olarak kullanılmıştır.
Hafız Paşa Tabyası, Hafız Paşa Kışlası içerisinde olup, 1853 yılında Hafız Paşa tarafından yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı cereyan etmiştir. Tabya yaklaşık bir bölük, 70-80 kişi kapasiteli olup, 2 bölümden oluşmaktadır. Tabya içerisinde makineli tüfek yuvası ile bir de komuta yeri vardır. Günümüze bu tabyanın yalnızca kalıntıları gelebilmiştir.
Kerim Paşa Tabyası, Kars’ın Dereiçi mevkiinde Kerim Paşa tarafından 1854 yılında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, yaklaşık bir bölük kapasiteli, 70-80 kişiliktir.
Tabyanın kuzeyi uçurum ile sınırlandırılmıştır. Kışla binasının çevresi yüksek bir koruganla çevrelenmiştir. Dereiçi mevkiine hakim bir makineli tüfek yuvası bulunmaktadır.
Kanlı Tabya Kars’ın Bülbül Mahallesi’nde olup, 1722-1732 tarihlerinde yapılmıştır. Bu tabyada 1722 - 1732 Osmanlı - İran Savaşı, 1807 Osmanlı - Rus Savaşı, 1823 Osmanlı - İran Savaşı, 1828 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918-1920 Osmanlı-Ermeni savaşları yapılmıştır. İran Hükümdarı II.Tahmasb’ın Kars kalesi’ni kuşattığı sırada bir karargah olarak yaptırılmıştır. Osmanlı - Rus Savaşlarında (1827-1828) en çetin çarpışmalardan biri bu Tabya'da yapıldığından eski ismi Büyük Tabya iken, halk tarafından Kanlı Tabya olarak anılmıştır.
Kars’ın Karacaören Köyü’nün 500 m. kuzeydoğusunda bulunan Cenup Tabyası Sultan Abdülmecit zamanında, 1848-1853 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı-Rus Savaşı, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı,1918-1920 Osmanlı-Ermeni Savaşı yapılmıştır. Tabya 200 kişi kapasiteli olup, iki bölümü hendekle çevrilmiştir. Tabyada makineli tüfek yuvaları bulunmaktadır. Kars’ın güney düzlüğüne hakim bir noktadadır.
Süvari Tabyası eski Kars-Erzurum yolunun sağında, Kars Çayı’nın kenarındadır. İran Hükümdarı II.Tahmasb tarafından yaptırılmıştır. Bu tabyada 1722 - 1732 Osmanlı - İran Savaşı, 1807 Osmanlı - Rus Savaşı, 1823 Osmanlı - İran Savaşı, 1828 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı – Ermeni Savaşı yapılmıştır.
Tabyanın mazgallı sığınakları olup, etrafı hendeklerle çevrilmiştir. Sığınağın mazgalı ve kapısı sağlam durumda olup, restore edilmiş ve turizme açılmıştır.
Hüseyin Paşa Tabyası Kars’ta Sultan Abdülmecit tarafından1848 - 1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, yaklaşık 200 kişiliktir.
Tabyanın içerisinde sığınak, kışla binası bulunmakta olup etrafı hendeklerle çevrilmiştir. Sekiz koruganı, 4 makineli tüfek yuvası bulunmaktadır. Günümüzde askeri amaçlı olarak kullanılmaktadır.
Veli Paşa Tabyası Kars’ta Çakmak Doğu Kışlası içerisinde bulunmaktadır. Tabya Veliyüddin Paşa tarafından 1854 tarihinde yapılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, 200-250 kişiliktir.
Hendeklerle çevrili olan tabya iki ayrı korugandan meydana gelmiştir. Tabyanın güneydoğusu uçurumdur. Tabyanın iki makineli tüfek yuvası bulunmaktadır. Günümüzde askeri amaçlı kullanılmaktadır.
Çakmak Tabya Çakmak Batı Kışlasının kuzeyinde bulunan bu tabya Sultan Abdülmecit tarafından 1848-1853 yıllarında yaptırılmıştır. Tabyada, 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır
Tabya yaklaşık 200 kişilik olup, U şeklinde bir hendeği, beş koruganı ve 550 m. boyunda da ikinci bir hendeği ile 2 makineli tüfek yuvası, tabyanın güneydoğusunu koruyan bir başka makineli tüfek yuvası daha bulunmaktadır.
Williams Tabya, Çakmak Doğu Kışla içerisinde bulunmaktadır. Sultan Abdülmecit tarafından 1848 - 1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmış olup, bu tabya 200 kişiliktir.
Tabyanın içerisinde sığınak, kışla binası, tabyayı çevreleyen taş duvarlarla sağlamlaştırılmış hendekler, mazgallar ve iki makineli tüfek yuvası bulunmaktadır.
Muhlis Paşa Tabyası, Kars’ta Çakmak Doğu Kışla içerisinde bulunmaktadır. Sultan Abdulmecid tarafından 1848 - 1853 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Bu tabyada 1855 Osmanlı - Rus Savaşı, 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı, 1918 - 1920 Osmanlı - Ermeni Savaşı yapılmıştır.
Tabya yaklaşık 200-250 kişiliktir. Tabyanın beş koruganı ve çevresinde hendekler bulunmaktadır. Güneydoğusu uçurumdur. Günümüzde askeri amaçlı kullanılmaktadır.