- Katılım
- 2 Eylül 2011
- Mesajlar
- 3,872
- Tepkime puanı
- 37
Konya'nın Geleneksel Eğlence Kültürü
Kuruluşu tarih öncesi çağlara dayanan Konya'nın yaşayan kültürü şüphesiz geçmişin izlerini taşımaktadır. Konya'nın bugün yaşayan kültürünün iki temel ayırt edici özelliği bulunmaktadır. Bunlardan biri, Konya ile özdeşleşmiş muhafazakârlık, diğeri de, bu muhafazakârlıkla oldukça önemli zıtlıklar içeren eğlence hayatıdır. Modern kültür geleneksel kültür etkileşiminde geleneksel kültürün en önemli taşıyıcısı olan eğlence kültürünün örneklerinin bir bir kaybolduğu ya da kaybolmaya yüz tuttuğu da bir gerçektir. Konya'nın geleneksel eğlence kültürü incelenirken Konya üzerine yazılmış sınırlı sayıdaki kaynaklar derlenmiş, gazetelerde yayınlanan yazılardan, konferanslarda sunulan tebliğlerden yararlanılmıştır.
Birbirine zıt temel İslâmî akımların çarpıştığı, şeriatçı akımlarla, neredeyse din dışı tasavvufî akımların yüzyıllarca bir arada yaşadığı Konya, öteden beri uç kültürel yaklaşımların kenti olmuştur. Bu kültürel yapının çok sayıda yan unsuru olmakla beraber, en başta Orta Asya'dan gelen Türk kültürü ile yerli Hıristiyan kültürünün ve Selçuklu döneminde İran ağırlıklı olarak gelişen kültürün ürünü olduğu söylenebilir. Ancak bu üç temel kültürel yapı kendi içinde birçok farklı uçlar barındırmaktadır. Orta Asya Türk kültürü Anadolu'da İslâm-laşarak yeni ve birbirinden farklı tarikatlara; örneğin Ahîlik, Bektaşîlik, Mevlevîlik, Kalenderîlik gibi gruplara ayrılmıştır. Bu akımlar, itikat bakımından farklı oldukları gibi, günlük hayatı yaşama, örgütlenme ve diğer toplumsal ilişkiler bakımından da farklı kimlikler taşımaktaydılar (Bayram, 1999: 7-8).
Osmanlı dönemine gelindiğinde, Mevlevîlik ve Mevlevîhane, diğer tarikatlara önemli oranda üstünlük sağlamıştır. Bu, elbette, Osmanlı yöneticilerinin desteğiyle de yakından ilgili bir gelişmedir. Ancak, diğer tarikatların ve dinî akımların tamamen yok olduğu söylenemez. Cumhuriyete kadar birçok farklı tarikat ve dinî akım, tekkeler ve zaviyelerde örgütlenmiştir. Ayrıca Osmanlı dönemi Konya'sında yoğun bir medreseleşme faaliyeti gerçekleştirilmiş, Konya medreseler şehrine dönüşmüştür. Buradaki medreseler, İstanbul'dakilerle bağlantılı olarak, yüzyıllarca din adamı yetiştirmiştir. Her ne kadar Meşrutiyet döneminde Batı tipi eğitim tarzına adım atılmışsa da, yüzlerce yıl süren medrese döneminin, Konya kültüründeki muhafazakârlığın en önemli sebeplerinden biri olduğu söylenebilir (Küçükdağ ve Arabacı 1999: 84-92; Karpuz, 1999: 77-78; Gül vd., 2003: 459).
Cumhuriyet dönemi Konya'sı ise, uzun yıllar savaşın, yoksulluğun ve disiplinsizliğin getirdiği başıboşluğun hüküm sürdüğü bir kültürü geliştirmiştir. Muhafazakâr kültürün ve ozan kültürünün içinde zaten var olan, ancak mümkün olduğunca eğlence amacıyla kullanılmayan müzik, şiir ve edebiyat bu dönemde eğlenceye dönüşmüştür. Eğlence hayatının geleneksel kuralları da giderek gevşemiş ve en sonunda asayişi zedeleyecek boyuta ulaşmıştır. Bu dönem, Konya folklorunun ve halk müziğinin geliştiği, buna bağlı olarak eğlence hayatının dolu dizgin yaşandığı bir kültürel dönem olmuştur (Horvarth, 1997: 1314).
Konya'nın bugün yaşayan kültürünün iki temel ayırt edici özelliği bulunmaktadır. Bunlardan biri, Konya'yla özdeşleşmiş muhafazakârlık, diğeri de, bu muhafazakârlıkla oldukça önemli zıtlıklar içeren eğlence hayatıdır. Şüphesiz yeni kültürlerin, yeni hayat tarzlarının etkisi, eğlence kültürünü olduğu kadar muhafazakâr kültürü de etkilemektedir. Ancak, bu kültürün Selçuklu Konya'sına kadar dayanan kökleri olduğu da bir gerçektir. Konya'nın geleneksel kültürünü araştıran ve konuyla ilgili derlemeler yapan araştırmacılar (Sakaoğlu, 1985; Odabaşı; 1999; Sakman, 2001; Arabacı, 2003), geleneksel eğlence kültürünün kitle iletişim araçlarının, özellikle de televizyonun gelişimine bağlı olarak kaybolmaya yüz tuttuğunu ya da yok olduğunu savunmaktadırlar. Kuşkusuz bu durum, salt televizyonun değil, büyüyen ekonomik kalkınmanın, kentleşmenin, küreselleşmenin, toplumun öteki alanlarındaki modernleşme eğilimlerinin de bir sonucudur. Ancak unutulmamalıdır ki, televizyon tüm bunların iletişimsel desteğini vererek katalizör görevi görmüştür.
Konya'nın geleneksel eğlence kültürü anlatılırken söz konusu kültüre ait örnekler bir çok şekilde sınıflandırılabilir. Örneğin, demografik olarak; yetişkin eğlenceleri ve çocuk eğlenceleri, cinsiyete göre; erkek eğlenceleri ve kadın eğlenceleri, mevsime göre; yaz eğlenceleri ve kış eğlenceleri, mekâna göre açık alanlarda yapılan eğlenceler ve kapalı mekân eğlenceleri ... vb. Ancak, böylesine bir sınıflandırmanın karmaşa doğurabileceği endişesi ile, Konya'nın geleneksel eğlence hayatını konularına göre sınıflandırmanın daha uygun olacağı düşünülmüştür. Bu amaçla, Konya'nın eğlence kültürü; müzikli eğlenceler, oyunlar, belirli gün ve zamanlarda yapılan kutlama mahiyetindeki eğlenceler başlıkları altında ele alınmaktadır. Elbette çok uzun bir süreçte farklı kültürlerden etkilenerek oluşmuş bir kültürün tüm örneklerini yansıtmak imkânsızdır. Bu amaçla, fikir vermesi açısından söz konusu eğlence kültürünün örneklerinden bazılarına yer verilmektedir.
Kuruluşu tarih öncesi çağlara dayanan Konya'nın yaşayan kültürü şüphesiz geçmişin izlerini taşımaktadır. Konya'nın bugün yaşayan kültürünün iki temel ayırt edici özelliği bulunmaktadır. Bunlardan biri, Konya ile özdeşleşmiş muhafazakârlık, diğeri de, bu muhafazakârlıkla oldukça önemli zıtlıklar içeren eğlence hayatıdır. Modern kültür geleneksel kültür etkileşiminde geleneksel kültürün en önemli taşıyıcısı olan eğlence kültürünün örneklerinin bir bir kaybolduğu ya da kaybolmaya yüz tuttuğu da bir gerçektir. Konya'nın geleneksel eğlence kültürü incelenirken Konya üzerine yazılmış sınırlı sayıdaki kaynaklar derlenmiş, gazetelerde yayınlanan yazılardan, konferanslarda sunulan tebliğlerden yararlanılmıştır.
Birbirine zıt temel İslâmî akımların çarpıştığı, şeriatçı akımlarla, neredeyse din dışı tasavvufî akımların yüzyıllarca bir arada yaşadığı Konya, öteden beri uç kültürel yaklaşımların kenti olmuştur. Bu kültürel yapının çok sayıda yan unsuru olmakla beraber, en başta Orta Asya'dan gelen Türk kültürü ile yerli Hıristiyan kültürünün ve Selçuklu döneminde İran ağırlıklı olarak gelişen kültürün ürünü olduğu söylenebilir. Ancak bu üç temel kültürel yapı kendi içinde birçok farklı uçlar barındırmaktadır. Orta Asya Türk kültürü Anadolu'da İslâm-laşarak yeni ve birbirinden farklı tarikatlara; örneğin Ahîlik, Bektaşîlik, Mevlevîlik, Kalenderîlik gibi gruplara ayrılmıştır. Bu akımlar, itikat bakımından farklı oldukları gibi, günlük hayatı yaşama, örgütlenme ve diğer toplumsal ilişkiler bakımından da farklı kimlikler taşımaktaydılar (Bayram, 1999: 7-8).
Osmanlı dönemine gelindiğinde, Mevlevîlik ve Mevlevîhane, diğer tarikatlara önemli oranda üstünlük sağlamıştır. Bu, elbette, Osmanlı yöneticilerinin desteğiyle de yakından ilgili bir gelişmedir. Ancak, diğer tarikatların ve dinî akımların tamamen yok olduğu söylenemez. Cumhuriyete kadar birçok farklı tarikat ve dinî akım, tekkeler ve zaviyelerde örgütlenmiştir. Ayrıca Osmanlı dönemi Konya'sında yoğun bir medreseleşme faaliyeti gerçekleştirilmiş, Konya medreseler şehrine dönüşmüştür. Buradaki medreseler, İstanbul'dakilerle bağlantılı olarak, yüzyıllarca din adamı yetiştirmiştir. Her ne kadar Meşrutiyet döneminde Batı tipi eğitim tarzına adım atılmışsa da, yüzlerce yıl süren medrese döneminin, Konya kültüründeki muhafazakârlığın en önemli sebeplerinden biri olduğu söylenebilir (Küçükdağ ve Arabacı 1999: 84-92; Karpuz, 1999: 77-78; Gül vd., 2003: 459).
Cumhuriyet dönemi Konya'sı ise, uzun yıllar savaşın, yoksulluğun ve disiplinsizliğin getirdiği başıboşluğun hüküm sürdüğü bir kültürü geliştirmiştir. Muhafazakâr kültürün ve ozan kültürünün içinde zaten var olan, ancak mümkün olduğunca eğlence amacıyla kullanılmayan müzik, şiir ve edebiyat bu dönemde eğlenceye dönüşmüştür. Eğlence hayatının geleneksel kuralları da giderek gevşemiş ve en sonunda asayişi zedeleyecek boyuta ulaşmıştır. Bu dönem, Konya folklorunun ve halk müziğinin geliştiği, buna bağlı olarak eğlence hayatının dolu dizgin yaşandığı bir kültürel dönem olmuştur (Horvarth, 1997: 1314).
Konya'nın bugün yaşayan kültürünün iki temel ayırt edici özelliği bulunmaktadır. Bunlardan biri, Konya'yla özdeşleşmiş muhafazakârlık, diğeri de, bu muhafazakârlıkla oldukça önemli zıtlıklar içeren eğlence hayatıdır. Şüphesiz yeni kültürlerin, yeni hayat tarzlarının etkisi, eğlence kültürünü olduğu kadar muhafazakâr kültürü de etkilemektedir. Ancak, bu kültürün Selçuklu Konya'sına kadar dayanan kökleri olduğu da bir gerçektir. Konya'nın geleneksel kültürünü araştıran ve konuyla ilgili derlemeler yapan araştırmacılar (Sakaoğlu, 1985; Odabaşı; 1999; Sakman, 2001; Arabacı, 2003), geleneksel eğlence kültürünün kitle iletişim araçlarının, özellikle de televizyonun gelişimine bağlı olarak kaybolmaya yüz tuttuğunu ya da yok olduğunu savunmaktadırlar. Kuşkusuz bu durum, salt televizyonun değil, büyüyen ekonomik kalkınmanın, kentleşmenin, küreselleşmenin, toplumun öteki alanlarındaki modernleşme eğilimlerinin de bir sonucudur. Ancak unutulmamalıdır ki, televizyon tüm bunların iletişimsel desteğini vererek katalizör görevi görmüştür.
Konya'nın geleneksel eğlence kültürü anlatılırken söz konusu kültüre ait örnekler bir çok şekilde sınıflandırılabilir. Örneğin, demografik olarak; yetişkin eğlenceleri ve çocuk eğlenceleri, cinsiyete göre; erkek eğlenceleri ve kadın eğlenceleri, mevsime göre; yaz eğlenceleri ve kış eğlenceleri, mekâna göre açık alanlarda yapılan eğlenceler ve kapalı mekân eğlenceleri ... vb. Ancak, böylesine bir sınıflandırmanın karmaşa doğurabileceği endişesi ile, Konya'nın geleneksel eğlence hayatını konularına göre sınıflandırmanın daha uygun olacağı düşünülmüştür. Bu amaçla, Konya'nın eğlence kültürü; müzikli eğlenceler, oyunlar, belirli gün ve zamanlarda yapılan kutlama mahiyetindeki eğlenceler başlıkları altında ele alınmaktadır. Elbette çok uzun bir süreçte farklı kültürlerden etkilenerek oluşmuş bir kültürün tüm örneklerini yansıtmak imkânsızdır. Bu amaçla, fikir vermesi açısından söz konusu eğlence kültürünün örneklerinden bazılarına yer verilmektedir.